Gładyszów

Gładyszów

Ґлaдышiв

wieś
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	gorlicki
Gmina	Uście Gorlickie
Liczba ludności (2022)	345[2]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	38-315[3]
Tablice rejestracyjne	KGR
SIMC	0467991
Położenie na mapie gminy Uście Gorlickie Gładyszów
Położenie na mapie Polski Gładyszów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Gładyszów
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Gładyszów
49°30′58″N 21°15′16″E/49,516111 21,254444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Gładyszów (dodatkowa nazwa w j. łemkow. Ґлaдышiв, trb. Gładysziw) – wieś w gminie Uście Gorlickie, w województwie małopolskim. We wsi znajdują się dwie drewniane cerkwie oraz cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej. Kursuje autobus do Gorlic i do Koniecznej.

Gładyszów leży w środkowej części Beskidu Niskiego, na południowy wschód od Magury Małastowskiej. Położony jest około 20 km na południe od Gorlic i 10 od granicy ze Słowacją. Zabudowania wsi ciągną się wzdłuż doliny potoku Gładyszówka^[4].

Integralne części miejscowości to: Beniówka, Koło Kościoła, Niżny Koniec, Wierchnia, Wyżny Koniec^[5].

Początkowo wieś nazywała się Kwoczeń (wielu mieszkańców nazywało się Kwoczka). Obecna nazwa pochodzi od nazwiska właścicieli całej górnej doliny rzeki Ropy – rycerzy Gładyszów z Szymbarku.

Wieś została założona na prawie wołoskim w 1417^[6].

Pierwsze wzmianki pisane pochodzą z 1629 (wymienione są 3 gospodarstwa oraz właściciel wsi, Wielopolski) jednak szacuje się, że wieś została założona pod koniec XVI w. W latach 1778–1779 wybudowano bitą drogę z Gorlic przez Gładyszów do Koniecznej. W 1890 wieś liczyła 720 mieszkańców.

Według Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder około roku 1900 wieś liczyła 123 domy. Spis wymienia 311 mężczyzn i 301 kobiet; 14 osób wyznania rzymskokatolickiego, 576 osób wyznania greckokatolickiego oraz 22 Żydów. Przynależność etniczna to Rusini (Łemkowie) – 598 osób oraz Polacy – 14 osób.

Podczas I wojny światowej Gładyszów był ziemią niczyją, na Magurze Małastowskiej swe pozycje mieli Austriacy, Rosjanie natomiast zajęli Rotundę i Popowe Wierchy. Wieś, będąca stale pod obstrzałem, uległa niemal całkowitemu zniszczeniu.

27 listopada 1918 w Gładyszowie odbył się duży wiec Łemków, gdzie powołano Ruską Radę, która podporządkowała się tzw. Ruskiej Narodowej Republice Łemków z władzami we Florynce.

W 1921 w Gładyszowie zanotowano 11 rzymskich katolików, 491 grekokatolików i 5 Żydów. W okresie międzywojennym w wyniku schizmy tylawskiej część grekokatolików dokonała konwersji na prawosławie.

W okresie międzywojennym stacjonował w miejscowości komisariat Straży Granicznej^[7].

Przed II wojną światową wieś liczyła około 220 domów. W 1945 utworzono tu posterunek MO. 6 lipca 1946 wieś została przejęta przez oddział UPA, wszyscy milicjanci zginęli. W 1947 łemkowscy mieszkańcy Gładyszowa zostali wysiedleni na Ziemie Zachodnie w ramach akcji „Wisła”, pozostało tylko 6 rodzin mieszanych. Po 1956 wielu wysiedleńców powróciło do rodzinnej wioski. Obecnie we wsi jest 100 domów.

W latach 1934–1954 i 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Gładyszów. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gładyszów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Gładyszów jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Narodzenia Świętego Jana Chrzciciela, należącej do dekanatu Gorlice w diecezji rzeszowskiej.

We wsi działa również parafia prawosławna, również pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela, należąca do dekanatu Gorlice w diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Gładyszów jest również siedzibą Prawosławnego Ośrodka Miłosierdzia Diecezji Przemysko-Gorlickiej „ELEOS”^[8].

W miejscowości znajduje się też parafia greckokatolicka pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego, należąca do archieparchii przemysko-warszawskiej^[9].

W Gładyszowie, w pobliżu drogi do Banicy, znajdują się trzy świątynie:

• greckokatolicka cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego
• prawosławna cerkiew pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela
• prawosławna nowa cerkiew pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela (2021) w budowie

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[10]:

• cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela, z 1857 roku
• cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, z 1938 roku
• cmentarz wojenny nr 55, znajduje się około 200 m od drogi prowadzącej na Magurę Małastowską
• cmentarz wojenny nr 61, znajduje się na zboczu Popowych Wierchów, na wschód od przysiółka Wirchne
• cmentarz wojenny nr 60, na granicy z Małastowem

Austriacki spis katastralny z 1787 wymienia następujące rodziny łemkowskie z Gładyszowa:

• W 1785 wieś miała 13,2 km kw. i mieszkało tu 508 grekokatolików, 2 rzymskich katolików i 0 Żydów.
• 1840 – 742 grekokatolików
• 1859 – 677 grekokatolików
• 1879 – 586 grekokatolików
• 1899 – 698 grekokatolików
• 1926 – 614 grekokatolików
• 1936 – 547 grekokatolików, 30 rzymskich katolików i 5 Żydów.

Mikrofilm nr 0766009 w zbiorach Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich zawiera dane o narodzinach w latach 1776–1842 i zgonach 1776–1854.

• Gładyszów, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 595 .