Erazm Gliczner

Wygląd przypnij ukryj Erazm Gliczner Skrzetuski

Data i miejsce urodzenia	1535 Laski Wielkie (województwo kujawsko-pomorskie)
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1603 Brodnica

Wyznanie	Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP

Erazm Gliczner Skrzetuski, znany też jako Glicner, Glitzner, Glitznerus, Gliczner Znenensis, Znanius (ur. w 1535, zm. 21 stycznia 1603 w Brodnicy) – polski pisarz, reformator religijny, teolog-polemista, pedagog, tłumacz, przywódca luteran wielkopolskich , brat działacza luterańskiego Mikołaja Glicznera . W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego .

Erazm Gliczner - pamiątkowy portret w Grodzisku Wlkp.

Życiorys

Urodził się w Laskach Wielkich pod Żninem jako syn mieszczański (ojciec Jakub, matka Dorota Ninińska). Po zdobyciu wykształcenia w gimnazjum humanistycznym Valentina Trozendorfa w Goldbergu (Złotoryi na Śląsku) odbył w latach 1554-1558 studia na uniwersytecie w Królewcu (tzw. Albertyna). Przez kilka lat był duchownym kalwińskim, by ostatecznie przejść na luteranizm. Od 1556 roku przebywał na dworze księcia Albrechta Hohenzollerna, po 1560 roku propagator luteranizmu w Polsce, od 1565 superintendent ewangelicko-augsburski w Wielkopolsce; następnie kaznodzieja ewangelicki przy kościele Marii Panny w Toruniu w latach 1567-1569. Podpisał zgodę sandomierską w 1570 roku . W latach 1569-1589 działał pod opieką rodziny Ostrorogów w Grodzisku Wielkopolskim, gdzie uruchomił szkołę, drukarnię i kursy teologiczne, od 1591 aż do 26 stycznia 1603 był ministrem zboru w Brodnicy, pełniąc jednocześnie funkcje pastora miejskiego i nadwornego kaznodziei Zofii Działyńskiej. Uczestniczył w zjeździe w Sandomierzu i był jednym z twórców zgody sandomierskiej z 1570.

Twórczość

Autor pierwszego w Polsce traktatu pedagogicznego o wychowaniu dzieci – Książki o wychowaniu dzieci barzo dobre, pożyteczne i potrzebne... (1558), w którym opierając się na Biblii oraz dziełach starożytnych krytykował wychowanie dworskie i indywidualne, a zalecał wychowanie szkolne. Traktat ten znany jest także pod nazwą Rozprawa Erazma Glicznera. Autor wyrażał w nim przekonanie, że dziecko stanowi największy skarb i szczęście rodziny, stąd dzieci powinny się rodzić w legalnych małżeństwach. Rodzice według niego powinni być autorytetem dla swoich dzieci. Był przeciwnikiem rozpieszczania dzieci, a zwolennikiem dyscypliny. Cenił wyżej wychowanie publiczne niż prywatne. Nauczyciel jego zdaniem powinien być prawym chrześcijaninem, zdolnym, sumiennym i wykształconym.

Ważniejsze utwory

Nauka i praktyka, Kraków 1558, drukarnia Łazarz Andrysowic, (dziełko z zakresu gospodarstwa wiejskiego i rolnictwa)
Książki o wychowaniu dzieci barzo dobre, pożyteczne i potrzebne, z których rodzicy ku wychowaniu dzieci swych naukę dołożną wyczerpnąć mogą, Kraków 1558, drukarnia M. Siebeneicher; fragmenty przedr.: W. A. Maciejowski "Jak to u nas w XVI wieku syna prowadzili od jego urodzenia aż do ożenienia", Biblioteka Warszawska 1859, t. 4; całość przedr.: W. Wisłocki, Kraków 1876, Biblioteka Przedruków nr 2
Taniec i rozmowa o nim, w której się to zamyka, skąd poszedł taniec, co są za owoce jego. A jeśliż się godzi człowiekowi krześcianskiemu z białemi głowami tańcować?, Grodzisk 1563, drukarnia J. Gliczner; domniemana edycja: Królewiec 1598 – prawdopodobnie nie istnieje; przedr.: T. Grabowski Pamiętnik Literacki rocznik 13 (1914/1915)
Libellus brevis ac dilucidus contra novos circumcisores Ecclesiae coenaries, Frankfurt n. Odrą, 1564
Breve colloquium, Frankfurt n. Odrą, 1565
De Sacrosanctissima Trinitate... observationes, Frankfurt n. Odrą, 1565
Societas et symbola doctrinae et morum, 1565
Assertiones aliquot breves ac dilucidae pro baptismo infantium, Toruń 1569, drukarnia S. Worffschauffel, (przeciwko Grzegorzowi Pawłowi)
Agenda szafunku Wieczerzy Pańskiej, Toruń 1573, unikat w Toruniu
Odpór na odpowiedź questii niektórych podanych o kościele powszechnym, Grodzisk 1579, drukarnia M. Nering
Kronika żywota, nauki i spraw Jezusa Chrystusa, Grodzisk 1579, drukarnia M. Nering(?), wyd. K. Miaskowski Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu t. 7 (1929); odb. Toruń 1928; unikat: Książnica Miejska w Toruniu
Consensus, Toruń 1586; wyd. następne: Toruń 1592; wyd. razem z : Acta et conclusiones Synodi generalis Torunensis. Sprawy i uchwały Synodu generalnego toruńskiego Anno D. 1595, Toruń 1596; przedr.: D. E. Jabłoński Historia Consensus Sendomiriensis, Berlin 1731, s. 182-195
Appellatia, która się popiera i znowu wywodzi. Obrona dołożna confederatiej Królestwa Polskiego, Królewiec 1598, drukarnia J. Osterberger, (na ten utwór odpisał ks. Wojciech Emporyn Excepcia przeciw jadowity appelaciej Erasmusa Glicznera, Poznań 1600)
Chronicon regum Poloniae, Toruń 1597, drukarnia A. Cotenius, (druk zawiera tylko cz. 1, traktującą o dziejach bajecznych do Ziemomysła; cz. 2-4 doprowadzone do Zygmunta III, pozostały w rękopisie), przekł. polski(?) w rękopisie Biblioteki Narodowej, sygn. Lat. Pol. Q IV, 33, zaginął
Wiersze polskie przy R. Lorichiusz Księgi o wychowaniu i o czwiczeniu każdego przełożonego, Kraków 1558, drukarnia M. Szarffenberg; J. Rybiński Gęśli różnorodnych księga, Toruń 1593

Przekłady

Isocrates Oracia o sprawowaniu państwa na polskie przełożona, wyd. przy R. Lorichiusz Księgi o wychowaniu i o czwiczeniu każdego przełożonego, Kraków 1558, drukarnia M. Szarffenberg, (według Estreichera wyszła prawdopodobnie wcześniej jako druk osobny)
Euthropius Flavius Kronika Eutropiusza... z łacińskiego na polski przełożona, Grodzisk 1581, drukarnia M. Nering
Confessia wiary, którą augustanską albo auspurską zową, Gdańsk 1594

Listy i materiały

List do Szymona Bogumiła Turnowskiego, Gorka, 2 lutego 1591, ogł. (wraz z podobizną fot. rękopisu) J. Bidlo Jednota bratrská v prvním vyhnanství, cz. 4 (1587-1595), Praga 1932, dod. s. 214-215
List (prawdopodobnie od ministra zboru Św. Jerzego w Toruniu-Mokre) do E. Glicznera, ogł. H. Barycz "Erazm Gliczner. (W trzechsetlecie zgonu)", Reformacja w Polsce 1953/1955 (wyd. 1956), s. 248-249
Materiały dot. działalności różnowierczej, udziału w synodach z lat 1570-1595, wyd. G. Smend "Die Synoden der Kirche Augsburgischer Konfession in Grosspolen im 16, 17 und 18 Jahrhundert", Poznań 1930, Jahrbuch d. Theologischen Seminars d. Unierten Evangelischen Kirche in Polen t. 2
3 dedykacje autorskie: Walentemu Kuczborskiemu (1565), Andrzejowi Żernickiemu (1595), Marcinowi Gratianowi (1599), ogł. K. Piekarski "Rękopiśmienne dedykacje autorskie XVI wieku", Przegląd Biblioteczny, t. 3 (1929)

Zobacz też

Historia drukarstwa w Grodzisku Wielkopolskim

Przypisy

↑ Henryk Barycz: GLICZNER Erazm (1535-1603) pisarz pedagogiczny, luteranin. W: Polski Słownik Biograficzny. Kazimierz Lepszy (red. nacz.). T. 8. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1959-1960, s. 50. ISBN 83-04-03491-3.
↑ Gliczner Erazm, Encyklopedia PWN .
↑ Henryk Barycz: GLICZNER Mikołaj (XVI w.) minister luterski. W: Polski Słownik Biograficzny. Kazimierz Lepszy (red. nacz.). T. 8. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1959-1960, s. 52. ISBN 83-04-03491-3.
↑ Gliczner Mikołaj, Encyklopedia PWN .
↑ https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/2532/1/Studia_Podlaskie_12_Guzowski.pdf
↑ Józef Łukaszewicz, O kościołach Braci Czeskich w dawnej Wielkiejpolsce, Poznań 1835, s. 110.
↑ Książki o wychowaniu dzieci, wyd. 1876 , polona.pl .
↑ Apelacja, którą się popiera i znówu wywodzi , polona.pl .
↑ Chronicon regvm Poloniae una cvm origine gentis regniq Polonici, prouinciarum , nec non in his aliquorum euentuum ac gestorum, rempub. tam ecclesiasticam, quam politicam concernentium, a Lecho usq ad Sigismvndvm III , polona.pl .

Bibliografia

Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 193-195.

Linki zewnętrzne

Dzieła Erazma Glicznera w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (osoba):

Encyklopedia internetowa:

PWN: 3905781