Dyftong

Wygląd przypnij ukryj

Dyftong, dwugłoska (stgr. δίφθογγος diphthongos „dwubrzmiący”) – pojedyncza samogłoska (na ogół długa) o zmiennym przebiegu artykulacji, co sprawia, że ucho ludzkie słyszy dwa dźwięki, mimo że są one zespolone niejako w jeden i mają właściwości pojedynczej samogłoski.

Najczęściej występują dyftongi , , , , , . W języku polskim przykładami występowania dyftongów są wyrazy: maj, automat, Europa i wiele innych, pochodzących z greki i łaciny. Dyftong /aɪ/ występuje np. w niemieckim wyrazie leider, gdzie jest oznaczony dwiema literami ei; dyftong słychać w angielskim gray itd.

Dwugłoski, stanowiąc połączenie dwóch dźwięków samogłoskowych, są z natury rzeczy niestabilne i mają tendencje do przekształcania się w pojedyncze samogłoski (monoftongi). Proces taki nazywa się monoftongizacją. Dwugłoski mogą jednak również powstawać z monoftongów w wyniku dyftongizacji.

Wyróżnia się dyftongi wstępujące, w których pierwsza samogłoska jest niezgłoskotwórcza (typu ) i dyftongi zstępujące (typu ). Oprócz dyftongów mogą istnieć tryftongi, czyli grupy trzech samogłosek wymawianych jak jedna.

Angielski

Uproszczony schemat „ślizgu” między samogłoskami w angielskich dyftongach Podział angielskich dyftongów (wymowa brytyjska)

centrujące			zstępujące
kończące się na (szwę)			kończące się na			kończące się na
beard	air	tour	pain	time	join	home	house

W języku angielskim (w standardzie wymowy Received Pronunciation) wyróżnia się 8 dyftongów, które dzieli się na dwie grupy (patrz tabelka). Dyftong to dźwięk składający się z ruchu, „ślizgu” od jednej samogłoski do innej. Pierwsza samogłoska jest: dłuższa (trwa ok. 3/4 całego dyftongu), mocniejsza i głośniejsza. Nazwy grup związane są z samogłoską, która kończy dyftong:

centrujące (center, „środek”) – ruch w tych dyftongach jest skierowany do ə (szwa), która jest w centrum diagramu głosek,
zstępujące (ending; end, „koniec”) – dyftongi te kończą się na ɪ lub ʊ.

W rzeczywistości, produkując dyftong, podczas „ślizgu” – startując z pierwszej samogłoski – nie powinno się dotrzeć do dźwięku drugiej samogłoski. W przeciwnym razie dyftong ten brzmi nienaturalnie i staje się dwiema, oddzielnymi samogłoskami.

Istnieje tendencja do zmiany dyftongów z grupy centering na długie samogłoski – np. → (tour: → . Dwugłoski te nie istnieją w wymowie amerykańskiej, gdzie omawiany wyraz brzmi ).

Czeski

W języku czeskim istnieją trzy dyftongi:

jak w auto (niemal wyłącznie w słowach obcego pochodzenia),
jak w euro (tylko w słowach obcego pochodzenia),
jak w koule.

Grupy samogłosek ia, ie, ii, io oraz iu w obcych słowach nie są uznawane za dyftongi, wymawiane są jak , czyli z pomiędzy samogłoskami.

Fiński

W języku fińskim występują następujące dyftongi:

jak w laiva
jak w keinu
jak w poika
jak w uida
jak w lyijy
jak w äiti
jak w öisin
jak w lauha
jak w leuto
jak w viulu
jak w koulu
jak w leyhyä
jak w siistiytyä
jak w täysi
jak w löytää
jak w kieli
jak w suo
jak w yö

Hiszpański

W języku hiszpańskim występują dyftongi wstępujące (diptongo creciente) i zstępujące (diptongo descreciente):

/ia/ jak w Mariano
/ie/ jak w miento
/io/ jak w limpio
/iu/ jak w triunfo
/ua/ jak w guapo
/ue/ jak w bueno
/uo/ jak w fatuo
/ui/ jak w fui
/ai/ jak w baile
/ei/ jak w peine
/oi/ jak w hoy
/au/ jak w aula
/eu/ jak w neutro
/ou/ jak w lo unio

Koreański

Dyftongi języka koreańskiego to:

ㅑ czytane jak polskie „ja” w wyrazie „jajko”
ㅒ , ㅖ czytane jak polskie „je” w wyrazie „jest”
ㅕ czytane jak polskie „jo” w wyrazie „majowy”
ㅘ czytane jak polskie „ła” w wyrazie „ławka”
ㅙ , ㅚ , ㅞ czytane jak polskie „łe” w wyrazie „łezka”
ㅛ czytane jak polskie „jo”, lecz z ustami złożonymi w „dzióbek”
ㅝ czytane jak polskie „ło” w wyrazie „łowca”
ㅟ czytane jak polskie „łi” lub angielskie „we”
ㅠ czytane jak polskie „ju” w wyrazie „już”
ㅢ czytane jak polskie „yi”, lecz z krótkim y i naciskiem na i

Niderlandzki

Dyftongi języka holenderskiego to:

jak w eikel, ijs
jak w koude
jak w huis

Niemiecki

Dyftongi języka niemieckiego to:

czytane jak polskie „aj” z j nieco osłabionym w wyrazie „maj” . Przykład w języku niemieckim: sein ;
czytane jak polskie „au” w wyrazie „pauza”. Przykład w języku niemieckim: Haus ;
czytane jak polskie „oj” z j nieco osłabionym w wyrazie „pojnik”. Przykład w języku niemieckim: heute ;
czytane jak polskie „uj” np. pfui .

Samogłoski długie , mają czasem wymowę dyftongiczną: , .

Kontrola autorytatywna (zjawisko):

Encyklopedia internetowa: