Dagestan

Ten artykuł od 2020-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy państwa współczesnego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Republika Dagestanu

Республика Дагестан
Дагъистанлъул ДжумхIурият

republika
Godło Flaga
Hymn: Hymn Dagestanu
Państwo	Rosja
Siedziba	Machaczkała
Kod ISO 3166-2	RU-DA
Prezydent	Siergiej Mielikow[1]
Premier	Abdulmuslim Abdulmuslimow[2]
Powierzchnia	50 278 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	3 133 303[3]
• gęstość	62,3 os./km²
Tablice rejestracyjne	05
Strefa czasowa	czas moskiewski, UTC +3:00
Języki urzędowe	rosyjski, lokalnie – języki lokalne
Położenie na mapie Rosji
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Dagestan (ros. Дагестан, Dagestan), Republika Dagestanu (ros. Респу́блика Дагеста́н, Riespublika Dagiestan) – autonomiczna, wieloetniczna republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej.

Słowo Daghistan lub Daghestan (داغستان) jest złożeniem tureckiego dağ (góra) i perskiego stan (kraj).

Republika graniczy z Kałmucją na północy, Krajem Stawropolskim na północnym zachodzie, Czeczenią i Gruzją na zachodzie i Azerbejdżanem na południu. Leży nad Morzem Kaspijskim. Stolicą Dagestanu jest Machaczkała.

Od 2014 r. Dagestan należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK). UTC +3:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, na terenie republiki obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.

Dagestan zamieszkuje ok. 3,1 mln mieszkańców (2021)^[3], tworząc prawdziwą mozaikę etniczną: wyróżnia się tu zwykle 36 autochtonicznych narodowości, z których 12 posiada oficjalny status narodów. Poza nimi istnieją duże liczebnie społeczności Azerów i Rosjan. Ludność Dagestanu posługuje się językami należącymi do trzech różnych rodzin językowych. Struktura narodowościowo-językowa przedstawia się następująco:

• narody mówiące językami nach-dagestańskimi:
  • Awarowie – ok. 777,8 tys. osób (27,6% mieszkańców republiki)
  • Dargijczycy – ok. 432,5 tys. (16,1%)
  • Lezgini – 350,7 tys. (13%)
  • Lakowie – 152,9 tys. (4,9%)
  • Tabasaranowie – 200,6 tys. (6,5%)
  • Rutulowie – 30,2 tys. (1,0%)
  • Agulowie – 30 tys. (1,0%)
  • Cachurzy – 9,1 tys. (0,4%)
  • Czeczeni – 96,3 tys. (3,6%) – wielu spośród nich to uciekinierzy z Czeczenii, którzy przybyli do Dagestanu po wojnie w Czeczenii; jeszcze w 1994 r. było ich tylko 62 tys.

• narody mówiące językami tureckimi:
  • Kumycy – 367,5 tys. (12,9%)
  • Azerowie – 88.3 tys. (3.3%)
  • Nogajowie – 33,4 tys. (1,6%)

• narody mówiące językami indoeuropejskimi:
  • Rosjanie – 100,6 tys. (3,2%)
  • Tatowie oraz Żydzi górscy – 10,8 tys. (ok. 0,3% ludności republiki).

Poza tym w mniejszej liczbie obecni są także Ukraińcy, Białorusini, Ormianie, Osetyjczycy oraz mniejsze wspólnoty językowo-kulturowe, których status jest sporny.

Głównymi językami Dagestanu są rosyjski (urzędowy), kumycki oraz awarski (język największego narodu dagestańskiego). Dziewięć języków Dagestanu pełni funkcję języków literackich, cztery (rutulski, agulski, cachurski oraz tacki) nie wykształciły normy literackiej.

• 1804-1813 – IV wojna rosyjsko-perska
• 1813 – Rosyjsko-Perski traktat pokojowy w Gulistanie, na mocy którego Persja oddała Rosji tereny: dzisiejszego Dagestanu, wschodniej Gruzji, większość Azerbejdżanu i część północnej Armenii.
• 1826-1828 – V wojna rosyjsko-perska
• 1828 – Rosyjsko-Perski Traktat Turkmenchajski, na mocy którego Persja oddała Rosji tereny: Armenii, południe Azerbejdżanu, Nachiczewanu, prowincja Iğdır
• 1828 – utworzono Imamat Kaukaski obejmujący tereny Dagestanu, Czeczeni i części Ingiszetii, w celu walki z Rosją.
• 1860 – po upadku Imamatu, na terenie Dagestanu, ukazem cara Aleksandra II utworzono Obwód dagestański i Obwód terecki.
• 1917 – Specjalny Komitet Zakaukazki utworzył Komisariat Specjalny do zarządzania Dagestanem.
• 1917 – utworzono Związek Zjednoczonych Ludów Gór Północnego Kaukazu i Dagestanu, który powołał Tymczasowy Rząd Terecko-Dagestański.
• 1918 – utworzona Terecka Republika Radziecka
• 1920 – Bolszewicka Operacja kubańsko-noworosyjska.
• 1921 – utworzona Dagestańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka, należąca do Federacji Rosyjskiej.
• 1927 – rozpoczęto nadawanie programów radiowych i budowę pierwszego lotniska.
• 1927-1928 – założono pierwsze kołchozy.
• 1931 – w Machaczkale utworzono Uniwersytet Dagestański.
• 1970 – podczas trzęsienia ziemi uległo zniszczeniu prawie 280 miejscowości.
• 1991 – według nowego statusu autonomii zmiana nazwy na Republika Dagestanu.
• 1999 – Inwazja Czeczenów na Dagestan odparta przez Rosję^[4].
• 2022 – protesty dagestańskich demonstrantów, przeciwnych mobilizacji poborowych na wojnę^[5].

• Magomedali Magomiedow (1994–2006)
• Muchu Alijew (2006–2010)
• Magomiedsałam Magomiedow (2010–2013)
• Ramazan Abdulatipow (2013–2017)
• Władimir Wasiljew (2017–2020)
• Siergiej Mielikow (od 2020)

Zdecydowana większość mieszkańców to wyznawcy islamu (sufizm). W ostatnich latach odnotowuje się konflikty na tle religijnym spowodowane pojawieniem się w połowie lat 90. i rozprzestrzenianiem się wahhabizmu.

W 2000 największy udział w gospodarce Dagestanu miało rolnictwo (35% – Dagestan jest najmniej zurbanizowaną republiką na Kaukazie), a następnie budownictwo (26%) i przemysł (24%).

Ze względu na 400 km linii brzegowej roponośnego Morza Kaspijskiego Dagestan ma ogromne znaczenie strategiczne dla Rosji.

Przez republikę przechodzą linie komunikacyjne z Azerbejdżanu oraz rurociąg tłoczący kaspijską ropę do Noworosyjska nad Morzem Czarnym poprzez terytorium Czeczenii.

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Dagestanie mają oznaczenie 05 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

• strona Republiki Dagestanu. rd.dgu.ru. . (ros. • ang.)