Askia Mohammed I Wielki

Askia Mohammed I Wielki (arab. أسكيا محمد, również Muhammad ibn Bakr Ture, zm. 1538) – założyciel dynastii Askia, najwybitniejszy władca państwa Songhaj leżącego w Afryce Zachodniej.

Niewiele wiadomo o jego pochodzeniu. Był jednym z wodzów armii władcy Songhaju Sunni Alego. Po śmierci tego władcy w 1492 roku Askia Muhammad wystąpił zbrojnie przeciwko jego synowi Sunni Baru, którego pokonał w bitwie pod Anfao 12 kwietnia 1493 roku. W następstwie tego zwycięstwa sam objął władzę nad krajem. Po objęciu tronu, Askia Muhammad przystąpił do wcielania w życie programu głębokich reform. Zwalczał tolerowane przez poprzednią dynastię wierzenia pogańskie i wprowadzał ortodoksyjny islam. Rozbudował też administracje, tworząc ministerstwa odpowiedzialne za sprawy finansów, wymiar sprawiedliwości, sprawy wewnętrzne i rolnictwo. Utworzył też potężną armię i flotyllę łodzi wojennych na rzece Niger.

W latach 1495–1497 Askia odbył pielgrzymkę do Mekki, gdzie został uhonorowany za zasługi w krzewieniu^[1] islamu symbolami władzy: szablą, białym turbanem i zielonym beretem. Po powrocie rozpoczął serię wypraw wojennych, których celem było rozszerzanie granic jego państwa oraz wpływów islamu. W latach 1498–1502 podporządkował sobie lud Mossi z Jatengi (Górna Wolta). Następnie w latach 1505-1506, skierował się przeciwko Tuaregom z masywu Aïr (okolice Agadez w Nigrze). W latach 1507–1514 jego wojska walczyły w Senegalu oraz na granicy dzisiejszego Nigru i Nigerii przeciwko Fulanom i Borgu. Jednak ta długa kampania nie przyniosła spodziewanych rezultatów. Mimo odniesionych zwycięstw nie udało się na trwałe podporządkować ludów północno-wschodniej Nigerii. Na domiar złego w czasie walk zbuntował się jeden z wasali Askii – władca Kebbi. Choć rebelia został stłumiona, stało się jasne, że dalsza ekspansja terytorialna Songhaju stała się już niemożliwa.

Wkrótce potem stan zdrowia Askii Muhammada zaczął się z wolna pogarszać. Równocześnie między jego synami pojawiły się spory o sukcesję tronu. W 1528 roku ociemniały i schorowany Askia został usunięty z tronu przez syna Musę i osadzony na niewielkiej wyspie na rzece Niger. Z zesłania uwolnił go kolejny syn Ismail, po objęciu tronu. Askia Muhammad powrócił do stolicy Gao, gdzie na krótko przed śmiercią uroczyście przekazał Ismailowi swoją szablę i turban.

• Alex Axelrod, Charles Phillips Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon, wyd. Politeja, Warszawa 2000.
• Michał Tymowski: Historia Mali. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1979, seria: Historia Powszechna. ISBN 83-04-00212-4. (pol.).