Apsyda (astronomia)
Wygląd przypnij ukryj
Elementy eliptycznej orbity ciała niebieskiego (A) krążącego wokół Ziemi (B). Literami G i H zaznaczono, kolejno, perycentrum (perygeum) i apocentrum (apogeum), a czerwony odcinek GH to linia apsyd.
_mul.svg)
Apogeum i perygeum
Apsyda – jeden z dwóch skrajnych punktów orbity eliptycznej. Apsydami są:
- perycentrum (peryapsis) – punkt orbity najbliższy środkowi masy układu, zwykle ciału centralnemu o masie znacznie większej od mniejszego ciała obiegającego, tzw. punkt największego zbliżenia; grecki przedrostek pery- oznacza w tym kontekście „przy”
- apocentrum (apoapsis) – punkt orbity najdalszy środkowi masy układu, tzw. punkt największego oddalenia; grecki przedrostek apo- oznacza w tym kontekście „odległy” lub „oddalony”.
Linia prosta łącząca apsydy orbity – perycentrum z apocentrum – nazywa się linią apsyd (na rysunku obok czerwony odcinek FH).
Ujęcie matematyczne
Wartości apsyd można wyznaczyć z następujących równań:
- Perycentrum:
przy najmniejszej odległości, co daje
r
p
e
r
=
(
1
−
e
)
a
{\displaystyle r_{\mathrm {per} }=(1-e)a}
(odległość perycentrum)
- Apocentrum:
przy największej odległości
r
a
p
=
(
1
+
e
)
a
{\displaystyle r_{\mathrm {ap} }=(1+e)a}
(odległość apocentrum),
gdzie:
a
{\displaystyle a}
– długość 
– 
– Własności
e = r a p − r p e r r a p + r p e r = 1 − 2 r a p r p e r + 1 {\displaystyle e={\frac {r_{\mathrm {ap} }-r_{\mathrm {per} }}{r_{\mathrm {ap} }+r_{\mathrm {per} }}}=1-{\frac {2}{{\frac {r_{\mathrm {ap} }}{r_{\mathrm {per} }}}+1}}}
- Średnia arytmetyczna obu odległości daje wielkość półosi wielkiej orbity, a {\displaystyle a}
- Średnia geometryczna obu odległości daje wielkość półosi małej orbity, b {\displaystyle b}
- Średnia geometryczna obu prędkości ( v p e r , v a p ) , {\displaystyle (v_{\mathrm {per} },v_{\mathrm {ap} }),} równa − 2 ϵ , {\displaystyle {\sqrt {-2\epsilon }},} mówi o ile trzeba zwiększyć prędkość ciała obiegającego, by osiągnęło, tzw. prędkość ucieczki, czyli drugą prędkość kosmiczną.
równa
−
2
ϵ
,
{\displaystyle {\sqrt {-2\epsilon }},}
mówi o ile trzeba zwiększyć prędkość ciała obiegającego, by osiągnęło, tzw. Nazewnictwo
Apsydy ważnych ciał niebieskich, w szczególności Układu Słonecznego, mają własne nazwy. Pochodzą one od greckiej lub łacińskiej, nazwy ciała niebieskiego.
| Ciało centralne | Nazwa peryapsis | Nazwa apoapsis |
|---|---|---|
| Czarna dziura | perinigricon, perimelasma | aponigricon, apomelasma |
| Galaktyka | perygalacticon | apogalacticon |
| Gwiazda | peryastron (periastron) | apastron (apoastron) |
| Jowisz | peryjowium, peryzene | apjowium, apozene |
| Księżyc | perycyntion, peryselenium, perylune, perysel, peryselene | apocyntion, aposelenium, apolune, aposel, aposelene |
| Mars | peryreum, periareion | apareum, apoareion |
| Merkury | peryhermion | apohermion |
| Neptun | peryposeidion | apoposeidion |
| Pluton | peryhadion | apohadion |
| Saturn | perysaturnium, perykrone | apsaturnium, apokrone |
| Słońce | peryhelium | aphelium, apfelium |
| Uran | peryuranion | apouranion |
| Wenus | peryafrum, perycytherion, perycytherean, perikrition | apafrum, apocytherion, apocytherean, apokrition |
| Ziemia | perygeum | apogeum |
Apsydy orbity Ziemi
Schemat położenia i oświetlenia Ziemi w peryhelium i aphelium
Ziemia przechodzi przez aphelium i peryhelium swojej orbity, odpowiednio, w lipcu i w styczniu. Z powodu zjawiska precesji, związek apsyd z porami roku na Ziemi ulega stopniowemu odwróceniu z okresem 25 765 lat (rok platoński).
|
|
Uwagi
- ↑ a b Terminy pery- i apomelasma (z greckiego) zostały użyte przez Geoffreya Landisa w 1998, nim w literaturze naukowej (w 2002) pojawiły się terminy peri- i aponigricon (z łaciny).
- ↑ Najczęściej nazwa ta odnosi się do gwiazd podwójnych.
- ↑ a b c d Formy z -cynthion, według niektórych, zarezerwowane są dla sztucznych satelitów Księżyca. Inni rezerwują końcówkę -lune dla obiektów wystrzelonych z Księżyca, zaś -cynthion dla wystrzelonych spoza Księżyca. Forma -cynthion była używana w programie Apollo, zgodnie z decyzją NASA z 1964.
- ↑ Od 2006 roku Pluton nie jest uznawany za planetę.
Przypisy
- ↑ Władysław Kopaliński: PERI. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych . slownik-online.pl. . .
- ↑ Władysław Kopaliński: 20130606073414. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych . slownik-online.pl. . .
- ↑ linia apsyd, Encyklopedia PWN .
- ↑
peryastron Słownik języka polskiego , PWN .
- ↑ apastron Słownik języka polskiego , PWN .
- ↑ a b Apocentrum - ?zapytaj. zapytaj.onet.pl . Onet Spółka Akcyjna. .
- ↑ United States Naval Observatory: Earth’s Seasons: Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000-2025. .
Linki zewnętrzne
- Kalendarz perygeum i apogeum Księżyca w latach 2010–2020 (pol.) – z podaną odległością Księżyca od Ziemi, oraz widoczną wielkością jego tarczy
- Apogeum i perygeum (ang.) – fotografie porównujące wielkość Księżyca widzianego, gdy znajduje się w apogeum i perygeum swojej orbity
- Aphelium i peryhelium (ang.) – fotografie porównujące wielkość tarczy słonecznej widzianej z Ziemi znajdującej się w aphelium i peryhelium swojej orbity