2 Pułk Lotniczy

2 Pułk Lotniczy

Odznaka pamiątkowa pułku
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	11 sierpnia 1921
Rozformowanie	24 sierpnia 1939
Tradycje
Święto	15 sierpnia 15 maja
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Kraków
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	lotnictwo
Podległość	Departament IV MSWojsk. 3 Grupa Aeronautyczna 3 Grupa Lotnicza
Multimedia w Wikimedia Commons

2 Pułk Lotniczy (2 plot) – oddział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

2 pułk lotniczy został sformowany na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 20 lipca 1921. Formowanie oddziału rozpoczęto 11 sierpnia tego roku. Jednostka stacjonowała w garnizonie Kraków, na lotnisku Rakowice^[1].

Na początku w jego skład wchodził tylko II dywizjon wywiadowczy dowodzony przez ppłk pil. Jan Sendorka składający się z 6 i 14 eskadry wywiadowczej^[2], II lotniczy batalion uzupełnień pod dowództwem ppłk. obs. Franciszka Schneidera i II park lotniczy mjr. obs. Władysława Torunia. Pułk zajął koszary i pomieszczenia w Rakowicach oraz Prądniku Czerwonym. W sierpniu 1922 w skład II dywizjonu została włączona 8 eskadra wywiadowcza z 1 pułku lotniczego^[2].

Eskadry lotnicze cierpiały na niedostatek samolotów. Dobrze funkcjonujące warsztaty parku lotniczego dokonywały nie tylko bieżących przeglądów technicznych i napraw, ale podjęły również w 1922 produkcję własną samolotów szkolnych Brandenburg i Oeffag. Ponadto w warsztatach przeprowadzano generalny remont płatowców Ansaldo SVA i Ansaldo „Balilla”. Te ostatnie zakupione zostały za granicą, a zasekwestrowane przez władze gdańskie, gdzie uległy dużej dewastacji. W tym czasie eskadry pułku otrzymywały samoloty Ansaldo 300, produkowane w kraju na licencji włoskiej^[2]. W 1923 rozpoczęto powiększenia pola wzlotów oraz budowę żelbetowych hangarów^[3]. 27 maja 1925 na bazie 8 eskadry został utworzony kolejny dywizjon. Sformowano jednocześnie 24 eskadrę lotniczą. Dowódcą nowo powstałego II dywizjonu lotniczego został mjr pil. Stanisław Ratomski^[3].

W tym też roku, w związku z ujednoliceniem numeracji jednostek w lotnictwie polskim, w pułku zmieniono numery wszystkim eskadrom. Nazwy eskadr wywiadowczych zmieniono na lotnicze^[3]. Pierwsza cyfra numeru eskadry lotniczej oznaczała – nr pułku, druga – kolejność eskadry. Pułk składał się z: I i II dywizjonu oraz 21 (dawnej 6), 22 (14), 23 (8) i nowo utworzonej 24 eskadry liniowej. W trzecim kwartale eskadry rozpoczęły wymianę dotychczasowego sprzętu na francuskie samoloty Potez XV^[3].

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 15 sierpnia, jako datę święta pułkowego^[4][5]. 14 grudnia 1928 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zmienił datę święta pułkowego 2 plot z dnia 15 sierpnia na dzień 15 maja^[6].

W 1928 przeprowadzono kolejną reorganizację lotnictwa wojskowego. 14 lipca przybył do pułku III dywizjon myśliwski z rozformowanego 11 pułku myśliwskiego w Lidzie (113 i 114 eskadry). W zamian do Lidy, do nowo utworzonego 5 pułku lotniczego odleciał II dywizjon wywiadowczy (23 i 24 eskadry przemianowane na 54 i 55)^[5]. Eskadry myśliwskie w Krakowie otrzymały numery 121 i 122. Przy ujednolicaniu godeł jednostek lotniczych na figury geometryczne, jako tło 2 pułk lotniczy otrzymał kwadrat barwy niebieskiej o wymiarach 50x50 cm^[5]. Wiosną 1929 pułk został włączony w skład 3 Grupy Aeronautycznej, która w 1936 została przemianowana na 3 Grupę Lotniczą. W jej składzie pozostawał do 1939 roku. Jesienią 1929 zorganizowano w pułku dywizjon szkolny. Jego dowódcą mianowano mjr. pil. Juliusza Gilewicza^[5].

W 1932 na lotnisku Rakowice wykonano instalację oświetleniową umożliwiającą szkolenie w lotach nocnych. Pod koniec roku przystąpiono także do organizacji bazy lotniczej, której komendantem został mjr pil. Jerzy Garbiński^[5]. 

Jesienią 1933 sformowano trzecią eskadrę myśliwską dla III/2 dywizjonu. W następnym roku, wykonując rozkaz MSWojsk. L. dz. 4349/ /tjn.Og.-Org. z 19 stycznia 1934 i rozkaz dzienny nr 61/34 z 15 marca 1934, z nadwyżek etatowych I dywizjonu utworzono w pułku trzecią eskadrę liniową (nr 24). Samoloty Breguet XIX otrzymano z 1 pułku lotniczego^[7].

W 1934 na Podkarpaciu i w południowo-wschodniej Polsce miała miejsce katastrofalna w skutkach powódź. W walce z żywiołem uczestniczyły załogi eskadr liniowych 2 pułku. Dostarczano samolotami żywność, odzież i lekarstwa oraz ewakuowano zagrożonych. W czasie akcji rozbito 4 samoloty, a jeden z pilotów uległ ciężkiemu wypadkowi^[7].

Zgodnie z wytycznymi Dep. Aeronautyki MSWojsk. i rozkazem dziennym nr 221/34 z 20 października 1934 przystąpiono do formowania kolejnej eskadry towarzyszącej. Jednostka ta, wspólnie z 24 eskadrą liniową utworzyły II dywizjon liniowy, dowodzony przez kpt. obs. Władysława Bohuszewicza^[7].

W 1936 przy dywizjonie szkolnym zorganizowano Pułkową Szkołę Pilotażu. Kandydaci, po uprzednim ukończeniu kursu szybowcowego i Szkoły Obsługi Samolotów, mogli kontynuować wyszkolenie w zakresie wstępnego i podstawowego pilotażu. W październiku 1937 na bazie plutonów eskadry towarzyszącej sformowano kolejne eskadry towarzyszące po dwa plutony, a 3 samoloty plus samolot dowódcy. Rozwiązano też dowództwo II dywizjonu liniowego, a zorganizowano dowództwa II dywizjonu towarzyszącego. Dowódcą nowo sformowanego dywizjonu mianowano kpt. obs. Stanisława Hermanowskiego. Eskadra liniowa z byłego II dywizjonu została wcielona do I/2 dywizjonu^[7]. 

W 1938 do dyspozycji dowódcy lotnictwa Grupy Operacyjnej „Śląsk” oddano dwueskadrowy I dywizjon liniowy oraz dwie eskadry towarzyszące. Wzięły one udział w operacji przyłączania Śląska Cieszyńskiego do Polski^[8].

W 1939 nasiliła się penetracja rejonów przygranicznych przez niemieckie lotnictwo. Pułk wystawiał w południowo-zachodnich rejonach Polski na zagrożonych kierunkach zasadzki myśliwskie . W czerwcu jedna z eskadr towarzyszących przezbrojona została w samoloty RWD-14 „Czapla”. W czasie mobilizacji sierpniowej rozwiązano 2 pułk lotniczy, a na jego bazie powstała Baza Lotnicza nr 2. Jej komendantem został mjr obs. Władysław Popiel. Rozwiązano także 29 eskadrę towarzyszącą^[8]. Pozostałe eskadry zostały przydzielone do Armii „Kraków”, a 123 eskadra myśliwska podporządkowana została dowódcy Brygady Pościgowej.

W sierpniu 1939

• III/2 dywizjon myśliwski
  • 121 eskadra myśliwska
  • 122 eskadra myśliwska
  • 123 eskadra myśliwska
• 21 eskadra liniowa → 21 eskadra bombowa lekka
• 21 eskadra liniowa→ 22 eskadra bombowa
• 24 eskadra liniowa → 24 eskadra rozpoznawcza
• 23 eskadra towarzysząca → 23 eskadra obserwacyjna
• 26 eskadra towarzysząca → 26 eskadra obserwacyjna

 Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 2 Pułku Lotniczego.

Dowódcy pułku

• ppłk pil. Ernest Cieślewski (VII 1921 – 24 III 1923 → zastępca kierownika Centralnych Zakładów Lotniczych^[13])
• ppłk pil. Jerzy Borejsza (24 III 1923^[13] – 1 III 1925^[14] → zastępca szefa Departamentu IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk.)
• ppłk / płk pil. Jan Sendorek (1 III 1925^[14] – V 1926 → dowódca 1 plot)
• płk pil. Jan Malczewski (V 1926^[15] – 27 IV 1929 → dyspozycja dowódcy OK V^[16])
• mjr pil. inż. Tadeusz Kajetan Wereszczyński (27 IV 1929^[16] – 28 I 1931 → dyspozycja dowódcy OK V^[17])
• ppłk / płk pil. Edward I Lewandowski (1 II 1931^[18] – III 1939 → II zastępca dowódcy Lotnictwa)
• ppłk pil. Stanisław Nazarkiewicz (III – VIII 1939 → dowódca Lotnictwa i OPL SGO „Narew”)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk tyt. płk Adam II Zaleski (do I 1925^[19] → 1 plot.)
• mjr / ppłk Augustyn Domes (V 1926^[15] – IV 1929 → dowódca 6 plot.)
• mjr obs. Edward Karaś (27 IV 1929 – 1 II 1931 → dowódca blot)
• ppłk dypl. obs. Felicjan Sterba (do III 1939)
• ppłk obs. Stanisław Luziński (III – VIII 1939)

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[20]

23 grudnia 1921 około godz. 16.00 w koszarach pułku doszło go gwałtownej sprzeczki na tle służbowym pomiędzy sierżantem Adolfem Wandorą a urzędnikiem warsztatowym Ludwikiem Weindtem, w trakcie której Wandora uderzył Weindta stołkiem, po czym zaczął uciekać. Ludwik Weindt w uniesieniu strzelił w kierunku uciekającego Wandora, raniąc go śmiertelnie, a następnie oddał się w ręce oficera służbowego^[22].

1 czerwca 1925 ok. godz. 15 nad lotniskiem rakowickim doszło do katastrofy jednego z dwóch samolotów Pułku, wracających ze Lwowa. W samolocie Potez XV A2 nagle zabrakło paliwa, wskutek czego z wysokości 150 metrów wpadł w korkociąg i rozbił się w pobliżu lotniska. W katastrofie zginęli: por. pil. Michał Pielechowski i por. obs. Józef Sroka^[23].

7 września 1933 w pobliżu Jaronowic doszło do zderzenia w powietrzu dwóch należących do pułku samolotów, odbywających wówczas loty ćwiczebne. W katastrofie tej zginęli wszyscy członkowie załóg obu maszyn, to jest: porucznik - obserwator Edward Krupski, plutonowy - pilot Czesław Owszyk, porucznik - obserwator Kazimierz Godła i kapral - pilot Roman Jurek^[24].

W 1931 Minister Spraw Wojskowych zatwierdził Pamiątkową Odznakę Pułkową 2 Pułku Lotniczego (Dz. Rozk. nr 11 poz. 129 z 21 kwietnia 1931). Przedstawia ona trójkę samolotów przelatującą nad srebrnymi wieżami Kościoła Mariackiego w Krakowie na niebieskim tle. U dołu odznaki widnieje żółty inicjał 2 PL, a u góry biało-czerwona szachownica z orłem lotniczym. Dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera JK. Wymiary: 45x20 mm, a wykonanie: Jan Knedler z Warszawy^[25]

Wersje^[26]

srebro, na rewersie próba srebra, imiennik i nazwisko grawera F. MALINA KRAKÓW

srebro, na rewersie próba srebra i numer nadania

bez sygnatur na rewersie, lakierowana lub emaliowana

żołnierska, jednoczęściowa, tombak srebrzony, bez emalii, na rewersie nazwisko grawera F. MALINA KRAKÓW

Wykonanie: Franciszek Malina z Krakowa

żołnierska, jednoczęściowa, wykonana w tombaku, bez sygnatur na rewersie

Wykonanie: Jan Knedler z Warszawy

Odznakę nadawano podczas święta pułkowego w dniu 15 maja^[5].

Znaki na samolotach pułku w latach 1927 -1932

Regulaminowe tło pod godła eskadr 2 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 i godła „zwierzęce” eskadr^[27]

Umieszczane pod skrzydłem litery identyfikacyjne 2 pułku lotniczego lub ^[8][28]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. .
• 10-lecie 2 pułku lotniczego w Krakowie 1921–1931. Kraków: W.L. Anczyca i spółki, 1931.
• 2. Pułk Lotniczy 1919–1929. Juliusz Gilewicz (red.). Kraków: Komitet Wojewódzki LOPP w Krakowie, 1929.
• Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Andrzej Glass (kons.): Historia lotnictwa w Polsce. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-7705-047-7.
• Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 83-206-0149-5.
• Remigiusz Kasprzycki: Rakowice-Czyżyny w latach 1921 – 1955. Krakowskie lotnisko w służbie wojskowej i cywilnej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010. ISBN 978-83-7188-448-1.
• Łukasz Łydżba: Krakowski III/2 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2012. ISBN 978-83-7731-109-7.
• Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.