Wymowa w języku polskim – jak czytać wyrazy i dźwięki?

Prawidłowa wymowa jest niezwykle ważna w każdym języku, a w języku polskim jest to szczególnie istotne ze względu na bogactwo nagłosów, wyjątkowość polskiej fonetyki oraz różnorodność wymowy. W tym artykule przedstawimy, jak czytać wyrazy i dźwięki w języku polskim.

I. Nagłosy

Nagłosy to początkowe głoski wyrazów, które wpływają na ich wymowę. W języku polskim występują cztery nagłosy: bezdźwięczny spółgłoskowy, dźwięczny spółgłoskowy, nosowy i samogłoskowy.

1. Bezgłoskowy spółgłoskowy
Ten nagłos występuje w wyrazach zaczynających się na spółgłoskę bezdźwięczną (k, p, t, s, sz, f, ch, h). Przykłady: kawa, piosenka, trud, szkoła, fala, chata, hala.

2. Dźwięczny spółgłoskowy
Ten nagłos występuje w wyrazach zaczynających się na spółgłoskę dźwięczną (g, b, d, z, ż, j, w). Przykłady: góra, but, dzień, żaba, jajko, woda.

3. Nosowy
Ten nagłos występuje w wyrazach zaczynających się na spółgłoskę nosową (m, n, ń). Przykłady: mama, noga, ńandu.

4. Samogłoskowy
Ten nagłos występuje w wyrazach zaczynających się na samogłoskę (a, e, i, o, u, y). Przykłady: auto, ekran, igła, ołówek, ulica, youtuber.

II. Samogłoski

Samogłoski to dźwięki wydawane bez zetknięcia języka z podniebieniem, zębami lub wargami. W języku polskim występuje dziewięć samogłosek: a, ą, e, ę, i, o, u, ó, y.

1. Samogłoska a
Samogłoska a wymawiana jest otworem ust, ustawionym jak do uśmiechu. Przykłady: mama, pasta, akceptować.

2. Samogłoska ą
Samogłoska ą wymawiana jest jak a z dodanym nosowym n. Przykłady: łąka, ręka, głębia.

3. Samogłoska e
Samogłoska e wymawiana jest otworem ust, ustawionym jak do uśmiechu, ale z niższą pozycją języka. Przykłady: domena, serce, eseistka.

4. Samogłoska ę
Samogłoska ę wymawiana jest jak e z dodanym nosowym ń. Przykłady: pięć, ręka, piętno.

5. Samogłoska i
Samogłoska i wymawiana jest zaciśniętymi ustami, z przesunięciem języka do tyłu i do góry. Przykłady: wino, widzieć, hipopotam.

6. Samogłoska o
Samogłoska o wymawiana jest otworem ust, ustawionym jak do uśmiechu, ale z wysunięciem języka do przodu. Przykłady: okno, ogień, onomatopeja.

7. Samogłoska u
Samogłoska u wymawiana jest zaciśniętymi ustami, z przesunięciem języka do tyłu i do dołu. Przykłady: ucho, ustawa, uregulować.

8. Samogłoska ó
Samogłoska ó wymawiana jest jak u, ale z wydłużeniem dźwięku. Przykłady: ciepło, zdjęcie, ciąg dalszy.

9. Samogłoska y
Samogłoska y wymawiana jest zaciśniętymi ustami, z przesunięciem języka do przodu i do góry. Przykłady: cytryna, system, tytuł.

III. Spółgłoski

Spółgłoski to dźwięki wydawane przez zetknięcie języka z podniebieniem, zębami lub wargami. W języku polskim występują 23 spółgłoski: b, p, d, t, g, k, ch, h, c, dz, j, ć, ś, z, ź, ż, r, l, m, n, ń, s, sz.

1. Spółgłoski zwarto-szczelinowe (b, p, d, t, g, k, ch, h)
Spółgłoski te wymawiane są przez zetknięcie języka z podniebieniem lub zębami. Przykłady: ból, policja, dzień, trudno, gęś, kot, chleb, historia.

2. Spółgłoski zwarto-językowe (c, dz, j, ć, ś, z, ź, ż)
Spółgłoski te wymawiane są przez zetknięcie języka z podniebieniem. Przykłady: cynamon, nadzieja, jeans, łódź, szczęście, zupa, źdźbło, żółw.

3. Spółgłoski nosowe (m, n, ń)
Spółgłoski te wymawiane są przez powiększenie jamy nosowej przez nos. Przykłady: pomarańcza, okno, ńam-ńam.

4. Spółgłoski wargowe i środkowe (r, l)
Spółgłoski te wymawiane są przez zetknięcie języka z podniebieniem i zębami lub z podniebieniem i policzkami. Przykłady: rower, lampa, walerian.

5. Spółgłoski szumowe (s, sz)
Spółgłoski te wymawiane są przez przepływ powietrza przez zwężone gardło. Przykłady: słońce, szkło.

IV. Połączenia spółgłosek

W języku polskim występują połączenia spółgłoskowe, np. cz, dz, sz. W takich przypadkach dwa dźwięki należy wymawiać razem, np. warkocz czy pszczoła.

V. Podsumowanie

Prawidłowa wymowa jest kluczowym elementem poprawnego porozumiewania się w języku polskim. Wymowa wyrazów i dźwięków zależy od nagłosów, samogłosek, spółgłosek oraz ich połączeń. Dlatego warto poświęcić czas na naukę i odpowiednie ćwiczenie wymowy, co przyczyni się do poprawy zdolności komunikacyjnych w języku polskim.