Zielonka (ptak)
Wygląd
przypnij
ukryj
Porzana parva
Zielonka, kureczka zielonka (Zapornia parva) – gatunek małego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny chruścieli (Rallidae). Nie wyróżnia się podgatunków. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania
Zamieszkuje wyspowo Europę Środkową i Wschodnią, Kaukaz, południowo-wschodnie brzegi Morza Kaspijskiego oraz zachodni Tadżykistan, Kazachstan i północno-zachodnie Chiny. Przeloty w kwietniu–maju i sierpniu–październiku. Zimuje wyspowo w Europie Południowej nad Morzem Śródziemnym, w północnej, środkowej i wschodniej Afryce oraz na Bliskim Wschodzie, Pakistanie i północno-zachodnich Indiach.
W Polsce bardzo nieliczny, lokalnie skrajnie nieliczny ptak lęgowy. Gniazduje na prawie całym niżu, ale wyspowo na rozproszonych stanowiskach. Stosunkowo najliczniejszy jest na północnym wschodzie kraju.
Charakterystyka
Wygląd zewnętrzny
Wielkością dorównuje
szpakowi. Samiec ma wierzch ciała, w tym ciemię i potylicę oraz kark oliwkowobrązowe z ciemnym i jasnym podłużnym kreskowaniem. Reszta głowy, szyja i spód ciała szare.
Pokrywy podogonowe w biało-czarne poprzeczne prążki. Samica ubarwiona podobnie, lecz bledsza, a kolor szary na spodzie zastępuje barwa kremowożółta. Jej podgardle jest białawe. Młode podobne do samicy. Dorosłe ptaki obu płci oraz osobniki młodociane mają zielone nogi oraz długi i spiczasty ogon. Osobniki dorosłe mają czerwone dzioby u nasady, a młode – brązowe, choć pozostała część jest zielona. Zielonka jest wprawdzie słabo przystosowana do chodzenia po pionowych źdźbłach, ale po poziomych i skośnych powierzchniach biega doskonale.
Identyfikacja
Podobna
karliczka (Zapornia pusilla) ma na brzuchu prążki na przemian białe i ciemne. Jej nogi są natomiast matowoczerwone, a dziób bez plamy u nasady, jak u zielonki. Dokładniejszą różnicę wyznacza się po obserwacji
lotek. U karliczki promienie zewnętrzne pierwszej lotki dłoniowej są białe, a najdłuższą z nich dzieli od końca ogona ok. 15 mm. Zielonka ma szarą pierwszą lotkę, a odstęp od końca piór ogonowych wynosi 20 mm.
Od
kropiatki jest mniejsza i smuklejsza. Barwą upierzenia zielonka przypomina
wodnika, ale na wierzchu ciała ma małe białe plamki i czarno-białe prążkowanie pokryw podogonowych.
Rozmiary
długość ciała ok. 17–20 cm, rozpiętość skrzydeł do 34–40 cm
Masa ciała
30–70 g
Głos i zachowanie
Obecność zielonki można głównie usłyszeć. W czasie
toków poznać ją można po obniżającej się serii „kwe kwe kwe” samców w nocy. Sygnał ostrzegawczy to „kirruk”.
Środowisko
Zbiorniki z gęstym pasem trzcin, sitowia i inną roślinnością bagienną na brzegach wód stojących. Preferuje styk niewielkich obszarów wolnego lustra wody z pasem roślin lub zwałowiska trzciny. Najliczniejsza w pasie stepów.
Pożywienie
Głównie owady oraz inne drobne zwierzęta uzupełniane nasionami. Żerują szukając pokarmu wśród wodnych zarośli, jak również nurkując lub pływając w wodzie.
Rozród
Okres godowy
Toki
Na tereny lęgowe przylatuje w kwietniu, przy czym samce i samice wracają jednocześnie. Każda para zajmuje określone miejsce i broni go intensywnie.
Gniazdo
Gniazdo zawieszone między łodygami trzciny, często nawet na wysokości 100–150 cm nad wodą, dobrze schowane w gąszczu roślin. Jest budowane przez oboje partnerów z traw, suchych liści oraz świeżych roślin z okolicy. Kiedy wykończone jest pierwsze gniazdo, samiec buduje drugie w pobliżu, gdzie często siaduje.
Jaja z kolekcji muzealnej
Okres lęgowy
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lub dwa lęgi
. W zniesieniu 4 do 9 żółtawych lub szarawych jaj w brunatne lub rude cętki.
Wysiadywanie
Jaja wysiadywane są przez okres 15 do 21 dni przez obydwoje rodziców na przemian.
Pisklęta
Pisklęta opuszczają gniazdo zazwyczaj po 8 dniach, choć w przypadku zagrożenia mogą to uczynić tuż po wykluciu. Po opuszczeniu gniazda wracają na noc do niego, lub do drugiego, zapasowego gniazda, które buduje samiec. Pisklęta mają czarny puch i biały dziób. Do 10. dnia życia młode nie są jeszcze w stanie wyszukiwać pożywienia, więc to rodzice przynoszą im pokarm: owady, pająki, mięczaki i robaki zbierane wśród odrośli zeszłorocznej roślinności. Zdolność latania osiągają w 7. lub 8. tygodniu życia. Wtedy rodzice zajmują się ewentualnym drugim lęgiem. Na południe odlatują pod koniec sierpnia i we wrześniu, gdy trzcinowiska obumierają, opadające źdźbła gniją, a nowe rosną coraz gorzej.
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje zielonkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 100–500 tysięcy dorosłych osobników. Ogólny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny.
W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową. Liczebność populacji na terenie kraju w latach 2013–2018 szacowano na 1500–2000 tokujących samców. Na Czerwonej liście ptaków Polski zielonka sklasyfikowana została jako gatunek niedostatecznie rozpoznany (DD).
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Porzana parva, Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Taylor, B.: Little Crake (Zapornia parva). del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive . Lynx Edicions, Barcelona, 2020. .
- ↑ a b Zapornia parva, The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (wersja: 2021-04-11). Kompletna lista ptaków świata . Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. .
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List (v10.1). . (ang.).
- ↑ a b Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.): Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. Warszawa: GIOŚ, 2015, s. 195–200.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 287–289. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego bardzo nieliczny oznacza zagęszczenie 0,1–1 par na 100 km², a skrajnie nieliczny – poniżej 0,1 pary na 100 km².
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020. Brak numerów stron w książce
Bibliografia
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3. Brak numerów stron w książce
Linki zewnętrzne
Encyklopedie internetowe (
takson):
Identyfikatory zewnętrzne: