Zbrodnia w Dubinkach

Wygląd przypnij ukryj

Zbrodnia w Dubinkach – wydarzenia, do których doszło 23 czerwca 1944 roku w osadzie wojskowej Dubinki, opodal miasteczka Dubinki.

Przebieg

23 czerwca 1944 roku 5 Wileńska Brygada AK zaatakowała zamieszkaną przez wojskowych osadników litewskich osadę wojskową opodal miasteczka Dubinki, powstałą po parcelacji majątku Dubinki przez władze litewskie w okresie międzywojennym. Przez zaskoczenie został zdobyty bunkier broniony przez litewskich policjantów. Złamano również opór stawiany polskim partyzantom podczas wkraczania do samej wsi. Posiadając listy osób współpracujących z aparatem okupacyjnym, rozpoczęto akcję odwetową. W Dubinkach śmierć poniosło od 21 do 27 mieszkańców wsi, w tym kobiety i dzieci. Przy zwłokach pozostawiono pisma w języku polskim i litewskim informujące, że jest to odwet za zbrodnię w Glinciszkach.

Wydarzenia były odwetem za śmierć mieszkańców Glinciszek. 20 czerwca 1944 roku policjanci 3. kompanii 258. litewskiego rezerwowego batalionu Schutzmannschaft (kolaboracyjnej policji litewskiej) zamordowali w Glinciszkach 39 Polaków w tym kobiety, starców i jedenaścioro dzieci. Działania sprowokowane były też serią mordów dokonanych przez formacje litewskie na ludności cywilnej w Pawłowie, Adamowszczyźnie i Sieńkowszczyźnie.

Dubinki stały się celem ataku, gdyż w nich mieszkały rodziny niektórych litewskich policjantów odpowiedzialnych za zbrodnie w Glinciszkach. Wśród ofiar była też Polka, Anna Górska, z czteroletnim synkiem.

Rozbieżności w ocenach

Tablica upamiętniająca ofiary masakry

Istnieją dwie różniące się wersje co do tego, które oddziały dokonały mordu w Dubinkach. Według pierwszej dowódca 5 Brygady Zygmunt Szendzielarz, po otrzymaniu meldunku o masakrze w Glinciszkach, samowolnie nakazał swoim żołnierzom dokonanie odwetu w Dubinkach, łamiąc tym samym rozkaz komendanta Okręgu Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” z 12 kwietnia, zakazującego represji na ludności cywilnej. Jednocześnie „Wilk” nakazał mjr. Mieczysławowi Potockiemu „Węgielnemu” dokonanie bezkrwawego rajdu na przedwojenne terytorium Republiki Litewskiej (Litwę kowieńską), mającego być demonstracją siły polskich oddziałów. Według drugiej zabójstwa w Dubinkach były częścią tego rajdu, a wzięły w nim udział, prócz 5 Wileńskiej Brygady AK, także brygady „Narocz” i „Brasławska”.

Historycy spierają się co do liczby zabitych cywilów. Zdaniem Pawła Rokickiego w całej akcji odwetowej, obejmującej – obok Dubinek – Giże, Gorszwiany, Janiszki, Ołkuny, Reputany, Vymančiai, Zabelina i Zajeziorce, wynosiła ona 68 osób, z czego 75% stanowiły kobiety i dzieci. Zdaniem Patryka Kozłowskiego w Dubinkach zabito 27 osób. Według Pawła Rokickiego w osadzie wojskowej Dubinki śmierć poniosło prawdopodobnie 21 osób z sześciu gospodarstw.

Według Pawła Rokickiego wydarzenia w Glinciszkach i Dubinkach to zbrodnie wojenne. Kazimierz Krajewski i Grzegorz Wąsowski uważają tezy Pawła Rokickiego o osobistej odpowiedzialności por./mjr. Szendzielarza – „Łupaszki” za tendencyjne i przyjęte apriorycznie. Analogiczne stanowisko zajmuje Tomasz Łabuszewski.

Uwagi

  1. ↑ Był to odwet za śmierć czterech litewskich policjantów w starciu z 5 Wileńską Brygadą Armii Krajowej w zasadzce w okolicy wsi.
  2. ↑ "W tym kontekście zasadnicze pytanie brzmi: czy Rokickiemu rzeczywiście udało się ustalić kto po stronie polskiej był wówczas rozkazodawcą działań, które przyniosły śmierć kobiet i dzieci? W ocenie niżej podpisanych prawidłowa odpowiedź na to pytanie jest niekorzystna dla autora książki. Uważna analiza pracy Rokickiego uzasadnia bowiem tezę, że z góry założył on winę dowódcy 5 BW, por./mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, choć nie potrafił tego w przekonujący sposób dowieść. Jego tok rozumowania opierał się w tej kwestii, podobnie jak w wielu innych, na przypuszczeniach i spekulacjach. Tymczasem ustalenie dokładnej treści wydanego przez „Łupaszkę” rozkazu podjęcia działań odwetowych wobec Litwinów jest sprawą mającą absolutnie zasadnicze znaczenie dla przesądzenia o jego winie. Dokument ten nie zachował się, podobnie jak raport z odwetowego wypadu pododdziałów 5 BW na Litwę, choć jest wielce prawdopodobne, że takowy został sporządzony. Zapisy na temat owego rozkazu są w polskich relacjach i wspomnieniach bardzo ogólnikowe i wnoszą niewiele informacji. Z relacji „Rakoczego” wynika, że rozkaz istotnie wydał „Łupaszka” i była w nim mowa o egzekucji jako represji na ludności litewskiej. Kogo jednak taka represja miała dotyczyć, „Rakoczy” już nie precyzował. Jest wielce wątpliwe, że „Łupaszka” nakazał zabijanie kobiet i dzieci, ale dla Rokickiego wina dowódcy 5 BW jest oczywista. Dodajmy, że nigdy – ani wcześniej, ani później – rozkazów tego rodzaju „Łupaszka” nie wydał. Możemy posłużyć się analizą porównawczą z działaniami o charakterze odwetowym podejmowanymi przez odtworzoną w 1945 r. na Podlasiu 5 BW; w czasie kampanii wiosenno – letniej 1945 r. tej jednostki miały miejsce trzy tego rodzaju akcje, przy tym w żadnej nie wydano rozkazu represjonowania kobiet lub dzieci. Rokicki, nie znając treści rozkazu „Łupaszki” dotyczącego odwetowego wypadu na Litwę, swoje przekonanie o odpowiedzialności dowódcy 5 BW za śmierć kobiet i dzieci, opiera wyłącznie na przypuszczeniach(…)Zdaniem autorów niniejszego tekstu, „Łupaszka”, wydając rozkaz o zastosowaniu odwetu na Litwinach, nie nakazywał zabijania kobiet i dzieci, zaś ramy jego rozkazu zostały przekroczone przez „Rakoczego” i „Maksa” - dowódców pododdziałów 5 BW skierowanych wówczas przez „Łupaszkę” na przedwojenne terytorium państwowym Litwy w celu wykonania działań odwetowych (sam „Łupaszka” nie wziął udziału w tych działaniach, pozostając z resztą sił 5 BW po polskiej stronie starej granicy państwowej). W pierwszej i ostatniej fazie akcji odwetowej, a zatem bezpośrednio po odebraniu rozkazu „Łupaszki” i gdy bliski był powrót do miejsca postoju dowódcy 5 BW, zastosowano się ściśle do treści rozkazu „Łupaszki”, pozbawiając życia wyłącznie osoby wytypowane do likwidacji. W innych momentach działań odwetowych rozkaz ten przekroczono, wybijając całe rodziny. Kolejna istotną kwestią jest odpowiedź na pytanie czy odwet polski miał być rzeczywiście z założenia ślepy? Na liście osób wytypowanych do egzekucji znaleźli się osadnicy wojskowi, aktywni szaulisi, uczestnicy litewskiego ruchu powstańczego w czerwcu 1941 r., a także policjanci w służbie niemieckiej. Nie byli to ludzie bezbronni. Zaatakowane gospodarstwa zostały wskazane partyzantom 5 BW przez przewodników z siatki terenowej AK, którzy byli doskonale zorientowani, jak poszczególni Litwini zachowywali się w stosunku do Polaków. Że swej broni nie zdążyli oni użyć, to już zupełnie inna kwestia. Co oczywiście nie usprawiedliwia w najmniejszym stopniu tych partyzantów, którzy dopuścili się zabójstw kobiet lub dzieci
  3. ↑ Z całą pewnością to, że doszło tam do zabójstwa wielu kobiet i dzieci jest czynem haniebnym i nigdy nie powinno to się zdarzyć, ale jeszcze raz powtórzę: nie ma żadnego dowodu na to, że Zygmunt Szendzielarz wydał rozkaz mordowania kobiet i dzieci. Wydał on rozkaz przeprowadzenia akcji odwetowej wobec litewskich sprawców represji na ludności polskiej, których wskazać miała miejscowa siatka konspiratorów z AK.

Przypisy

  1. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 247.
  2. ↑ a b c d Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 246.
  3. ↑ Rokicki 2015 ↓, s. 51.
  4. ↑ Paweł Rokicki, „Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich”, Warszawa 2015, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-7629-736-1 s.53.
  5. ↑ L. Tomaszewski Kronika Wileńska 1941–1945 s. 45.
  6. ↑ R. Korab-Żebryk, 'Biała księga w obronie Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, s. 135–139.
  7. ↑ L. Bednarczuk, Kronika 5 Brygady Łupaszki.
  8. ↑ Gazeta Wyborcza, 2001-02-14, Litewska prokuratura przesłuchuje weteranów AK, dostęp 7 czerwca 2006.
  9. ↑ Rokicki 2015 ↓, s. ?.
  10. ↑ PatrykP. Kozłowski PatrykP., Jeden z wyklętych. Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko”, 2004 .brak strony (książka)
  11. ↑ ZygmuntZ. Boradyn ZygmuntZ., AndrzejA. Chmielarz AndrzejA., HenrykH. Piskunowicz HenrykH., Armia Krajowa na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945), 1997 .brak strony (książka)
  12. ↑ Paweł Rokicki, „Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich”, Warszawa 2015, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-7629-736-1 s.51.
  13. ↑ Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich , Wydawnictwo ISP PAN   (pol.).
  14. ↑ "dr Kazimierz Krajewski, Grzegorz Wąsowski W obronie dobrego imienia majora "Łupaszki"
  15. ↑ Kazimierz Krajewski, Grzegorz Wąsowski, "W obronie dobrego imienia majora „Łupaszki”"
  16. ↑ Dr Łabuszewski: Nie ma żadnego dowodu na to, że "Łupaszka" wydał rozkaz mordowania kobiet i dzieci

Bibliografia, linki