Zawisza Czarny z Garbowa

W tym artykule zostanie omówiony wpływ Zawisza Czarny z Garbowa na współczesne społeczeństwo, analizując jego implikacje gospodarcze, społeczne i kulturowe. Zawisza Czarny z Garbowa stał się tematem zainteresowania naukowców, profesjonalistów i ogółu społeczeństwa ze względu na jego znaczenie w dzisiejszym świecie. W kolejnych sekcjach zostanie zbadana ewolucja Zawisza Czarny z Garbowa w czasie, a także jego wpływ na różne aspekty życia codziennego. Podobnie zbadane zostaną różne opinie i stanowiska w sprawie Zawisza Czarny z Garbowa, w celu przedstawienia kompleksowej i pluralistycznej wizji tego zjawiska.

Ten artykuł dotyczy osoby. Zobacz też: Inne artykuły związane z nazwą „Zawisza”.
Zawisza Czarny z Garbowa
Ilustracja
Zawisza Czarny na obrazie Bitwa pod Grunwaldem, autorstwa Jana Matejki, namalowanym w latach 1872–1878.
Herb rodowy
Herb Sulima
Data i miejsce urodzenia

ok. 1370
Garbów

Data i miejsce śmierci

12 czerwca 1428
okolice Gołąbca

Rodzice

Mikołaj z Garbowa
Dorota z Garbowa

Małżeństwo

Barbara

Dzieci

  • Marcin
  • Jan
  • Stanisław
  • Zawisza
Wojny i bitwy

Bitwa pod Grunwaldem

Administracja

Starosta kruszwicki
(od 1417)
Starosta spiski
(od 1420)

Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima (łac. Zawissius Niger de Garbow, ur. ok. 1370 w Garbowie, zm. 12 czerwca 1428 pod Gołąbcem[1][2][3]) – rycerz, niepokonany w licznych turniejach, symbol cnót rycerskich[4]; delegat na Sobór w Konstancji, uczestnik wojen z zakonem krzyżackim, Turkami i husytami, starosta kruszwicki od 1417, starosta spiski od 1420 r.

Historia

Rodzina

Rodzicami Zawiszy byli Dorota i Mikołaj z Garbowa, kasztelan konarski sieradzki. Mieli oni oprócz Zawiszy jeszcze dwóch młodszych synów: Jana zwanego Farurejem, starostę spiskiego i stolnika krakowskiego oraz Piotra Kruczka.

Żoną Zawiszy Czarnego była Barbara herbu Pilawa, córka Macieja Maczudy z Lubstowa Małego herb Leszczyc[5] – bratanica biskupa krakowskiego Piotra Wysza, którą poślubił około 1397 r. Historycy sugerują, że było to małżeństwo z rozsądku, choć przyznają też, że Zawisza w tym czasie musiał być już znacznym rycerzem, gdyż biskup krakowski nie zgodziłby się zapewne na małżeństwo bratanicy z kimś zwykłym.

Z ich małżeństwa przyszło na świat czterech synów: najstarszy Marcin, Stanisław z Rożnowa poległy w bitwie pod Warną w 1444[6], Zawisza[7] i najmłodszy Jan z Rożnowa, starosta kolski, pojmany w bitwie pod Chojnicami w 1454 r. do niewoli (w której zmarł)[8]

Rycerz

Wielokrotnie brał udział w wyprawach przeciwko Turkom, występując wraz ze swym bratem Farurejem w szeregach rycerstwa europejskiego, ściągany na te wyprawy przez króla Węgier, Zygmunta Luksemburskiego, z którego dworem był przez lata silnie związany.

Na wieść o szykującej się ostatecznej rozprawie z Krzyżakami powrócił do Polski. Uczestniczył w bitwie pod Grunwaldem i niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował królewski sztandar, choć nie ma na to wyraźnych dowodów. Po bitwie Zawisza wystąpił razem ze Ściborem ze Ściborzyc z propozycją zawarcia pokoju między królem polskim i królem węgierskim Zygmuntem Luksemburskim (układ w Lubowli w 1411). W 1412 uczestniczył wraz z królem Władysławem Jagiełłą w uroczystym zjeździe monarchów w Budzie, występując również jako uczestnik zorganizowanego przy tej okazji wielkiego turnieju rycerskiego. Nagrodą dla rycerza uznanego za najlepszego miał być rumak ze złotymi podkowami, dla najlepszego giermka rumak z podkowami srebrnymi. Wprawdzie Jan Długosz przedstawia rycerzy polskich, drużynowo, jako najlepszych. Główne nagrody przypadły rycerzowi ze Śląska i giermkowi z Austrii[9].

Służba dyplomatyczna

Zapis króla Władysława Jagiełły dla Zawiszy Czarnego na sumę na Borunicach (1414 r.).

Będąc świetnym dyplomatą, a przez to jednym z najbardziej zaufanych ludzi króla Władysława Jagiełły, został wysłany jako jeden z sześciu posłów delegacji polskiej na Sobór w Konstancji (1414–1418), gdzie wsławił się występując jako jeden z nielicznych obrońców sprawy i osoby Jana Husa. 9 maja 1418 na Soborze w Konstancji w obecności papieża oświadczył, że czci króla polskiego będzie bronić „gębą i ręką” i uzyskał od Marcina V potępienie paszkwilu napisanego przez zakonnika Jana Falkenberga. Oszczercze pismo wobec króla Jagiełły i Polaków nosiło tytuł Satyra przeciw herezji i innym nikczemnościom Polaków i ich króla Jagiełły[10].

Wielokrotnie posłował na dwór Zygmunta Luksemburskiego. Podczas odbywania jednego ze swych licznych poselstw, przebywając na dworze tegoż władcy, dostał się do niewoli czeskiej podczas walk pod Niemieckim Brodem, w czasie krucjaty przeciw husytom. Z niewoli tej został uwolniony, po wpłaceniu okupu[11].

Służba u Zygmunta Luksemburskiego

W 1415 towarzyszył królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu podczas spotkania z królem Ferdynandem I Aragońskim w Perpignan (stolicy hrabstwa Roussillon, zależnego od Aragonii), gdzie pokonał w głośnym pojedynku rycerza Jana z Aragonii[12], wysadzając go z siodła jednym uderzeniem kopii. Utwierdziwszy w ten sposób sławę niepokonanego i najznakomitszego rycerza w Europie, chętnie był podejmowany na dworach władców europejskich.

W latach 1420–1422 walczył po stronie króla Węgier z czeskimi husytami.

W historii odnotowano również słynną ucztę, jaką wydał Zawisza Czarny na ulicy św. Jana w Krakowie dla monarchów biorących udział w uroczystościach zaślubin Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej w 1424. Wzięli w niej udział król rzymski, duński, polski, książęta mazowieccy, śląscy oraz inni dostojnicy.

Śmierć Zawiszy Czarnego

W roli dowódcy oddziałów najemnych uczestniczył w wyprawie Zygmunta Luksemburskiego na Turków w 1428 i osłaniał odwrót tego władcy z pola walki pod Golubacem (Gołąbcem); król Zygmunt posłał łódź dla Zawiszy i nakazał mu na nią wsiąść. Rycerz postanowił pozostać ze swoimi towarzyszami na polu bitewnym. Odesławszy łódź, ruszył z dwoma pieszymi przeciw wojsku tureckiemu. Został otoczony przez wroga i wzięty do tureckiej niewoli. Jak mówi legenda, przyczyną śmierci Zawiszy był konflikt między dwoma janczarami o to, czyim jeńcem był Zawisza. Podczas kłótni jeden z przeciwników wyciągnął szablę (jatagan) i obciął Zawiszy głowę.

Przyczynę śmierci Zawiszy Czarnego upatrywano jednak przede wszystkim w nieudolności króla Zygmunta Luksemburskiego jako naczelnego dowódcy tejże wyprawy.

Symboliczny pogrzeb Zawiszy odbył się w listopadzie 1428 roku w kościele franciszkanów w Krakowie.

Potomkowie Zawiszy

Potomkowie Zawiszy Czarnego wywodzą się od jego syna Jana (ożenionego z Małgorzatą Szafraniec z Pieskowej Skały) i wnuczki Barbary z Rożnowa. Odnajdujemy wśród nich m.in. hetmana Stanisława Koniecpolskiego, sławnego z Potopu księcia Bogusława Radziwiłła czy też słynnego zagończyka mjr. Henryka Hubala Dobrzańskiego.

Zawisza Czarny w kulturze

Wyobrażenie Zawiszy Czarnego – galion na jachcie jego imienia

Źródła

Jan Długosz, kronikarz na dworze Kazimierza Jagiellończyka, napisał o Zawiszy:

Nie tylko w tej bitwie, w której pojmany zginął, ale we wszystkich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakomitym, słynął odwagą i wielkimi czynami, w których nikt mu nie dorównywał. Był zaś w mowie słodki i ujmujący, tak że nie tylko ludzi zacnych i szlachetnych, ale barbarzyńców nawet swoją uprzejmością zniewalał. Miał przede wszystkim ten rzadki w sobie przymiot, że jak w bitwie najśmielszy zapał, tak w radzie najumiarkowańszą okazywał rozwagę. Godzien za swe bohaterskie dzieła nie moich słabych, ale i Homera samego pochwał.

Kanonik krakowski i poeta Adam Świnka po śmierci Zawiszy Czarnego ułożył po łacinie epitafium na jego cześć o treści:

Wolał krew mężnie przelać, niż życie ocalić.

Całe epitafium Zawiszy, zaczynające się od incipitu Arma tua fulgent, sed non hic ossa quiescunt, znalazło się w księdze XI Roczników Jana Długosza[13].

Natomiast Zygmunt Luksemburski w liście do wielkiego księcia litewskiego Witolda pisał po śmierci Zawiszy:

Rycerstwo straciło w Zawiszy najzręczniejszego i najobrotniejszego towarzysza i wodza. Jak to zresztą całemu światu wiadomo, najdzielniejszym był rycerzem, najdoświadczeńszym wojownikiem i wielkim dyplomatą. Domagają się jego znakomite czyny, ażeby zmarły ojciec w swych synach ożył i w swoim potomstwie.

Dla wielu pokoleń Polaków Zawisza Czarny stał się jednym z ważniejszych bohaterów narodowych, przede wszystkim symbolem niewzruszonej odwagi, nadzwyczajnej słowności i lojalności. Słynne stało się powiedzenie: Na nim ci jako na Zawiszy, czyli Polegaj jak na Zawiszy, które weszło do Prawa Harcerskiego jako symbol solidności i niezawodności, do której dążą harcerze.

Literatura

Zawisza Czarny jest tytułowym bohaterem:

Postać Zawiszy została przedstawiona również w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza, w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, w opowiadaniu Teodora Jeske-Choińskiego pt. Triumf Zawiszy Czarnego, Trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego, a także w cyklu krzyżackim Dariusza Domagalskiego.

Kinematografia

Postać Zawiszy Czarnego występuje w filmie Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda. W jego postać wcielił się Cezary Julski. W serialu historycznym Królewskie sny w jego rolę wciela się Wojciech Kostecki, zaś w serialu Korona królów gra go Robert Jarociński.

Inne

W grach komputerowych:

  • Postać Zawiszy Czarnego występuje w grze Kingdom Come: Deliverance II z 2025 roku.[15] Można spotkać go w obozie Zygmunta Luksemburskiego, a nawet wyzwać na pojedynek w ramach zadania "Utracona Cześć".


Przypisy

  1. ↑ Jedynie Jan Długosz pisząc Ex almania ducens genus, cuius viri animosi et honorum cupidi; inter quos sub nostra etate Zauissius de Garbow, dictus niger, magis excellentia claruit (w: Jan Długosz. Insignia s. 70) sugeruje niemieckie pochodzenie rycerza, co nie znalazło potwierdzenia w żadnych badaniach współczesnych historyków nad rodem Sulimczyków.
  2. ↑ Polski Słownik Biograficzny, tom VI, biografia Farureja Jana z Garbowa.
  3. ↑ Możejko, Szybkowski i Śliwiński 2003 ↓, s. 136.
  4. ↑ Obszerny życiorys według informacji ze strony 77 DSH im. Zawiszy Czarnego (hufiec Bytom).
  5. ↑ Przemysław Kaleta, Laskowie w średniowieczu. Studium prozopograficzne., Częstochowa: Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy w Częstochowie, Instytut Historii., 2019.
  6. ↑ informacje z zeszytu historycznego Rzeczpospolitej „Batalie i wodzowie wszech czasów”, Nr 21, „Władysław III pod Warną”, 7 czerwca 2008, s. 13 – „Zgubna decyzja Władysława”. rp.pl. ..
  7. ↑ Zawisza Czarny z Garbowa – herbu Sulima. nsi.pl. ..
  8. ↑ Zawisza Czarny, „Polityka”, wydanie specjalne 4/2010, Pomocnik historyczny: 1410 Grunwald, s. 20.
  9. ↑ Możejko, Szybkowski i Śliwiński 2003 ↓, s. 66.
  10. ↑ Witold Mikołajczak Grunwald 1410 o krok od klęski Wydawnictwo Replika Zakrzewo 2015, s. 160.
  11. ↑ Witold Mikołajczak Grunwald 1410 o krok od klęski Wydawnictwo Replika Zakrzewo 2015, s. 160.
  12. ↑ Piwowarczyk 2004 ↓, s. 131.
  13. ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 692, 695–697, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.
  14. ↑ Jacek Komuda, Zawisza. Czarne krzyże, Fabryka Słów Sp.zo.o., 14 kwietnia 2021, ISBN 978-83-7964-460-5 (pol.).
  15. ↑ Wpis w bazie danych gry o Zawiszy https://inara.cz/kingdom-come-2/npc/427/

Bibliografia

Inspiracje

Wielka wojna z zakonem krzyżackim
Wydarzenia
Postacie (Polska i Litwa)
Postacie (Węgry)
Postacie (Zakon krzyżacki)