Wierzbówka kiprzyca

Wierzbówka kiprzyca, wierzbówka wąskolistna (Chamaenerion angustifolium) lub wierzbownica kiprzyca (Epilobium angustifolium) – gatunek rośliny z rodziny wiesiołkowatych (Onagraceae). Polska nazwa gatunkowa pochodzi od liści wierzbówki, które podobne są do liści wierzby. Naukowa nazwa rodzajowa (Chamaenerion) wskazuje na podobieństwo rośliny do oleandra (gr. chamai = niski, nerion = oleander). Ujęcie systematyczne i nazwa naukowa zależy od ujęcia systematycznego – wyodrębnienia rodzaju wierzbówka Chamaenerion lub włączenia go w randze podrodzaju do rodzaju wierzbownica Epilobium.

Gatunek ma zasięg okołobiegunowy, występuje w Ameryce Północnej, Azji i w Europie . W Polsce jest rośliną pospolitą zarówno na niżu, jak i w górach.

Morfologia

Łodyga Z kłącza wyrastają liczne łodygi o wysokości 50–150 cm (w sprzyjających warunkach nawet 2 m). Są one prosto wzniesione, obłe, pojedyncze lub rozgałęzione, nagie i często czerwono zabarwione. Liście Ulistnienie skrętoległe, liście lancetowate do podłużnie eliptycznych, miękkie, siedzące lub krótkoogonkowe, z zaostrzonymi nasadami i końcami, o szerokości ponad 10 mm. Pod spodem są jaśniejsze i mają wystające unerwienie boczne. Posiadają wyraźny nerw brzeżny, a nerwy boczne wychodzą od głównego pod niemal prostym kątem. Górne liście przechodzą w przysadki . Kwiaty Wyrastają w szczytowym gronie, mają średnicę 2–4 cm. Płatki korony różowoczerwone z lekkim fioletowym odcieniem, szerokie, płytko wycięte na szczycie lub ucięte, z krótkim paznokciem i przeważnie różnej wielkości (kwiaty słabo grzbieciste). Działki kielicha owłosione. Szyjka słupka z czterołatkowym znamieniem, zwykle odgięta. U jej nasady znajdują się miodniki. Pręcików 8, pozornie w jednym okółku . Owoc Przylegająco szaro owłosiona torebka o długości do 8 cm, o klapach skręcających się przy otwarciu. Nasiona bardzo liczne, gładkie, z białym puchem. Część podziemna Roślina posiada krótkie, czołgające się kłącze, które wytwarza liczne, mięsiste rozłogi z wydłużonymi międzywęźlami. Okryte jest mięsistymi, białymi, skrętolegle ustawionymi łuskami.

Biologia i ekologia

Rozwój Bylina, hemikryptofit . Kwitnie od lipca do sierpnia, kwiaty przedprątne, zapylane przez błonkówki . Wytwarzają bardzo duże ilości nektaru. Przedprątność występuje głównie u roślin rosnących na niżu, u roślin rosnących w górach słupek i pręcik dojrzewają równocześnie. Kwiaty zakwitają stopniowo od dołu ku górze łodygi. Nasiona rozsiewane przez wiatr . Rozmnaża się także przez kłącza. Siedlisko Jest głównie rośliną synantropijną, rośnie na skrajach lasów, wiatrołomach, porębach, żwirowiskach, terenach kolejowych, nieużytkach, przydrożach, łąkach i pastwiskach, ale także na siedliskach naturalnych – w lasach, głównie iglastych. Często tworzy duże i niemal jednogatunkowe łany. Roślina wskaźnikowa gleb próchnicznych, azotolubna. Rośnie szybko, i wykazuje dużą konkurencyjność w wyścigu o składniki pokarmowe i wodę. Na zasiedlonym terenie zagłusza inne rośliny tworząc gęste, jednogatunkowe, zwarte łany. W górach występuje aż po piętro kosówki, na niektórych dawnych halach tatrzańskich zarasta znaczną ich powierzchnię. Rośnie zarówno na podłożu granitowym, jak i na wapieniu, W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Epilobietea angustifolii, związku zespołów (All.) Epilobion angustifolii oraz Ass. Senecioni-Epilobietum . Genetyka Liczba chromosomów 2n= 36. Oddziaływania międzygatunkowe Na nadziemnych pędach wierzbówki kiprzycy pasożytuje wiele gatunków grzybów: Sphaerotheca epilobii, Pucciniastrum epilobii, Puccinia pulverulenta, Coniothyrium conoideum, Coremiella cubispora, Lachnum clavigerum, Phaeoramularia punctiformis, Venturia maculiformis , Septoria epilobii, Septoria alpicola , na korzeniach opieńka miodowa (Armillaria mellea). Liczne gatunki grzybów jako saprotrofy rozwijają się na obumarłych pędach wierzbówki. Krowy, owce i konie nie jedzą wierzbówki.

Kwitnący pęd
Nasiona
Po przekwitnięciu
Kwiatostan
Wierzbówka w Dolinie Gąsienicowej w Tatrach
Pokrój

Zastosowanie i znaczenie

W Anglii i Rosji ze świeżych liści gotowano dawniej namiastkę herbaty, a młode pędy i liście spożywane były na surowo jako warzywo. W Rosji herbatę taką sporządzano z liści suszonych. Na surowo jadali młode pędy również mieszkańcy Kamczatki, w Kanadzie jedzono je po ugotowaniu. Młode pędy, szczególnie te nabiegłe na czerwono, były zjadane na surowo po obraniu skórki, lub po ugotowaniu przez Inuitów i niektóre plemiona indiańskie (np. Czarne Stopy). Jadalne są także kłącza wierzbówki.
Z jej puchu kielichowego wykonywano knoty do świec.
W dawnej medycynie ludowej była stosowana jako roślina lecznicza. Zawiera witaminę C i prowitaminę A.
Roślina miododajna o dużej wydajności miodowej. Z jednego ha zajętej przez nią powierzchni pszczoły wytwarzają około 600 kg miodu.
Jest chwastem. Na polach uprawnych nie stanowi problemu – pojawia się rzadko i tylko na ich obrzeżu i na miedzach. Jest natomiast rośliną niepożądaną na łąkach i pastwiskach. Zagłusza tutaj inne, cenne rolniczo rośliny łąkowe, sama zaś jest dla zwierząt gospodarskich bezwartościowa. Nie stosuje się ochrony chemicznej. Zazwyczaj systematyczne koszenie łąk i wykaszanie jej łanów na pastwiskach stopniowo doprowadza do jej wyginięcia. Ważną rolę odgrywa także wykaszanie jej łanów na miedzach, obrzeży i pobliskich nieużytków.
Ze względu na obficie zakwitające późnym latem kwiaty jest uprawiana jako roślina ozdobna. Jest łatwa w uprawie. Może być uprawiana z nasion, lub przez podział kłączy. Ze względu na ekspansywne rozrastanie się wymaga przycinania pędów i korzeni oraz usuwania przekwitniętych kwiatostanów, aby zapobiec samowysiewaniu się nasion.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– (ang.).
↑ The Plant List. .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ a b Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 241. ISBN 83-01-00129-1.
↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.brak strony w książce
↑ Discover Life Maps. .
↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.brak strony w książce
↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.brak strony w książce
↑ a b c d e Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.brak strony w książce
↑ a b c d e František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.brak strony w książce
↑ Rostafiński Józef, Seidl Olga. Przewodnik do oznaczania roślin. PWRiL, Warszawa, 1973
↑ a b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ a b c Grażyna Hołubowicz-Kliza: Rolniczy atlas chwastów. Puławy: Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, 2011. ISBN 978-83-7562-092-4.brak strony w książce
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.brak strony w książce
↑ a b Malcolm Storey: Chamerion angustifolium (L.) Holub (Rosebay Willowherb). BioInfo (UK) . .
↑ Agata. Wołczańska: Grzyby z rodzaju Septoria w Polsce. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, 2013. ISBN 978-83-7784-428-1.brak strony w książce
↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.brak strony w książce
↑ Portal pszczelarski. .

Encyklopedia internetowa (takson):

Identyfikatory zewnętrzne: