W dzisiejszym świecie System zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym odgrywa fundamentalną rolę w różnych aspektach społeczeństwa. Od wpływu na gospodarkę po wpływ na kulturę i politykę, System zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym był przedmiotem analiz i debat w różnych obszarach. Z biegiem czasu zainteresowanie System zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym stale rośnie, a jego znaczenie pozostaje dziś gorącym tematem. W tym artykule zbadamy różne perspektywy i podejścia związane z System zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym, w celu dokładnego zbadania jego znaczenia i zrozumienia jego roli w naszym codziennym życiu.
System zarządzania bezpieczeństwem, Safety Management System, potocznie: SMS[1] – usystematyzowany zbiór zasad, reguł i procedur[1] oraz działania przyjęte przez zarządcę infrastruktury i przewoźnika kolejowego dla zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa świadczonych usług[2][1]. W systemie diagnozuje się zagrożenia, sprawdza aktualny stan bezpieczeństwa oraz wdraża się działania zapobiegawcze[1]. System ma na celu wypełnienie wspólnych celów bezpieczeństwa (CST) Unii Europejskiej oraz zapewnienie zgodności ze wymogami bezpieczeństwa ustanowionymi w technicznych specyfikacjach interoperacyjności (TSI)[3].
Państwa członkowskie UE mogą zwalniać z obowiązku stosowania się do dyrektyw dot. bezpieczeństwa kolejowego systemy transportu szynowego nieobjęte wymaganiami wspólnoty europejskiej dot. interoperacyjności i licencjonowania, takie jak metro, tramwaje, kolej lekka[4].
Parlament i rada europejska od czasu dyrektywy Rady 91/440/EWG z dnia 29 lipca 1991 r. w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych kontynuowali prace nad stworzeniem jednego rynku kolejowych usług transportowych. Niezbędne były działania mające na celu stworzenie jednolitych regulacji i procedur dotyczących bezpieczeństwa kolei. Różnice w regulacjach, podejściu i kulturze zarządów kolei państw wspólnoty europejskiej stawiały bariery techniczne utrudniające międzynarodową działalność transportową kolei. Pierwsze kroki w celu utworzenia jednolitych przepisów bezpieczeństwa i certyfikacji przedsiębiorstw kolejowych wdrożono przez Dyrektywę 91/440/EWG i dyrektywę Rady 95/18/WE z 19 lipca 1995r. w sprawie przyznawania licencji przedsiębiorstwom kolejowym, oraz dyrektywę 2001/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie alokacji zdolności przepustowej, (...), oraz certyfikacji w zakresie bezpieczeństwa. Parlament Europejski i Rada Unii w Dyrektywie o Bezpieczeństwie Kolei 2004/49/WE stwierdzili, że dotychczasowe regulacje były niewystarczające, i potrzeba prac nad dalszym ujednolicaniem przepisów dotyczących bezpieczeństwa, zadań i ról władz, oraz badania wypadków kolejowych[4].
Od 22 lipca 2006 roku, w prawie krajowym, w konsekwencji II pakietu kolejowego[5], wprowadzono konieczność posiadania Systemu zarządzania bezpieczeństwem przez przewoźnika kolejowego oraz zarządcę infrastruktury kolejowej. Od tego czasu brak systemu SMS uniemożliwiał wydanie lub przedłużenie certyfikatu lub autoryzacji bezpieczeństwa, a w konsekwencji uniemożliwiał prowadzenie działalności zarządcy infrastruktury lub przewoźnika. Certyfikaty i autoryzacje bezpieczeństwa wydane wcześniej bez systemu SMS obowiązywały nie dłużej niż do 31 grudnia 2010 r.[6]
Kształt i wymagania systemu zarządzania bezpieczeństwem zostały zmienione w 2010[1], oraz w 2018 w ramach rozporządzeń IV pakietu kolejowego[7].
W konsekwencji II pakietu kolejowego[5] wprowadzono Ustawę z dnia 22 lipca 2006 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym (Dz.U. z 2006 r. nr 144, poz. 1046), gdzie wymaganie posiadania systemu zarządzania bezpieczeństwem narzucane jest w procesie uzyskiwania autoryzacji bezpieczeństwa dla zarządcy infrastruktury, lub certyfikatu bezpieczeństwa dla przewoźnika kolejowego[6].
Systemy zarządzania bezpieczeństwem dawniej tworzyło się w oparciu o Dyrektywę o Bezpieczeństwie Kolei 2004/49/WE (CELEX: 32004L0049, II pakiet kolejowy[8])[9], a później: Rozporządzenia Komisji UE 1158/2010 (CELEX: 32010R1158) i 1169/2010 (CELEX: 32010R1169) oraz uchylone Rozporządzenie Ministra Transportu w sprawie systemu zarządzania bezpieczeństwem (Dz.U. z 2007 r. nr 60, poz. 407)[1].
Dzisiaj wymagania kształtu systemu określone są przez IV pakiet kolejowy[7]: dla przewoźników kolejowych w Załączniku I, a dla zarządców infrastruktury w Załączniku II do Rozporządzenia delegowanej Komisji (UE) 2018/762 z dnia 8 marca 2018 r. (CELEX: 32018R0762)[3].
Wybrane elementy które znajdują się w dokumencie systemu zarządzania bezpieczeństwem[10]
Zarządcy i przewoźnicy kolejowi tworzą systemy zarządzania bezpieczeństwem, tak aby systemy te:
Wszystkie właściwe części systemu zarządzania bezpieczeństwem muszą być udokumentowane, w szczególności opisany musi być rozkład odpowiedzialności w strukturach organizacyjnych zarządcy infrastruktury lub przedsiębiorstwa kolejowego. Dokumentacja musi wskazywać, jak kierownictwo zapewnia kontrolę na różnych poziomach, jaki jest w tym udział pracowników i ich przedstawicieli na wszystkich poziomach oraz jak jest zapewniane ciągłe doskonalenie systemu zarządzania bezpieczeństwem[11].