Suwałki

Zagadnienie Suwałki jest dziś sprawą niezwykle istotną, gdyż ma ona implikacje w różnych aspektach życia codziennego. Od wpływu na zdrowie publiczne po konsekwencje dla gospodarki i środowiska, Suwałki to temat, który budzi zainteresowanie zarówno ekspertów, jak i obywateli. W tym artykule zbadamy różne perspektywy i podejścia związane z Suwałki, w celu lepszego zrozumienia jego znaczenia i implikacji dla społeczeństwa. Czy to poprzez dane statystyczne, osobiste zeznania, czy analizę naukową, postaramy się rzucić światło na ten tak aktualny dziś temat.

Suwałki
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
Śródmieście Suwałk
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Data założenia

1690

Prawa miejskie

2 maja 1720

Prezydent

Czesław Renkiewicz

Powierzchnia

65,51 km²

Wysokość

170 m n.p.m.

Populacja (30.06.2024)
• liczba ludności
• gęstość


68 035
1038,5 os./km²

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

16-400

Tablice rejestracyjne

BS

Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Suwałki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Suwałki”
Ziemia54°06′04″N 22°55′57″E/54,101111 22,932500
TERC (TERYT)

2063011

SIMC

0977456

Hasło promocyjne: „Pogodne Suwałki”
Urząd miejski
ul. Mickiewicza 1
16-400 Suwałki
Strona internetowa
BIP

Suwałki (jid. ‏סואוואַלק‎, lit. Suvalkai) – miasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce w województwie podlaskim, położone nad rzeką Czarna Hańcza. Siedziba władz powiatu suwalskiego.

W latach 1975–1998 siedziba władz województwa suwalskiego. Drugi co do wielkości ośrodek województwa podlaskiego oraz centrum kulturalne polskiej Suwalszczyzny. Jednocześnie największe miasto całej historycznej Suwalszczyzny i największe miasto we współczesnej Polsce na ziemiach, które w okresie od 1569 do 1795 r. w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów wchodziły w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Miasto duchowne położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego.

Według danych GUS z 30 czerwca 2024 r. Suwałki liczyły 68 035 mieszkańców i były pod względem liczby ludności drugim (po Białymstoku) miastem w województwie podlaskim, a także 50. spośród najludniejszych miast w Polsce.

Geografia

Położenie

Miasto Suwałki leży w północno-wschodniej części Polski, w pobliżu granic z Litwą, obwodem królewieckim Federacji Rosyjskiej i Białorusią. Suwałki są drugim co do wielkości miastem w województwie podlaskim. Przez miasto przebiegają szlaki transportowe – z Berlina przez Warszawę do Petersburga oraz z Warszawy do Helsinek (droga tranzytowa szybkiego ruchu Via Baltica i trasa kolejowa Rail Baltica łącząca kraje bałtyckie z Europą Zachodnią).

Suwałki są największym miastem na historycznej Suwalszczyźnie, leżą również na obszarze dawnej Jaćwieży (Sudowii).

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. powierzchnia miasta wynosiła 65,51 km².

Geologia

Czarna Hańcza

Suwałki są położone na terenach zasobnych w rudy żelaza, wanadu, ołowiu oraz rzadkiego tytanu. Obecnie nieeksploatowane ze względu na głębokość, na jakiej się znajdują, a także ze względu na ochronę środowiska i obecność Zielonych Płuc Polski.

Suwałki leżą na platformie wschodnioeuropejskiej w strefie wyniesienia mazursko-suwalskiego. Krystaliczny fundament prekambryjski zbudowany jest z granitoidów typu rapakiwi (magmowe skały głębinowe), tworzących gotyjski kompleks mazurski. W okolicy Suwałk skały podłoża prekambryjskiego występują na głębokości 800-900 metrów.

Na prekambryjskim podłożu krystalicznym leżą skały pokrywy osadowej (ordowik, sylur, trias, jura, kreda i trzeciorzęd). Na powierzchni terenu występują utwory czwartorzędu o maksymalnej miąższości dochodzącej do 215,3 m (Szwajcaria, północno-wschodnia część Suwałk).

W okolicy Suwałk w profilu osadów plejstoceńskich zachowały się gliny zwałowe należące do sześciu zlodowaceń. Między nimi znajdują się osady wodnolodowcowe (żwiry i piaski), zastoiskowe (piaski, mułki i iły), a także interglacjału eemskiego (torfy, piaski, mułki i iły jeziorne).

Obecna powierzchnia terenu miasta ukształtowała się w wyniku procesów zachodzących w okresie zlodowacenia bałtyckiego (Wisły) oraz w holocenie. Rzeźba terenu Suwałk jest wynikiem działalności lodowca w okresie najmłodszego zlodowacenia (zlodowacenia Wisły) oraz erozyjnej działalności rzeki Czarnej Hańczy. Lądolód zlodowacenia Wisły nasunął się dwukrotnie na teren Suwalszczyzny: około 67–55 tysięcy lat temu (stadiał Świecia) oraz 23–12 tysięcy lat temu (stadiał leszczyńsko-pomorski). Dominującą jednostką geomorfologiczną miasta jest równina sandrowa (położona na wysokości 180 m n.p.m.), jedynie w części północnej znajduje się wysoczyzna morenowa. W równinę sandrową wcięta jest erozyjnie dolina Czarnej Hańczy osiągająca szerokość 5–10 km. W dolinie Czarnej Hańczy wyróżnia się trzy tarasy erozyjno-akumulacyjne:

  • taras I – zalewowy, powyżej 0,5 m nad średnim stanem rzeki
  • taras II – nadzalewowy, sandrowy, 6,5–8,5 m ponad poziom rzeki, na tym tarasie zlokalizowana jest znaczna część miasta
  • taras III – sandrowy, 11–19 m nad poziom rzeki, na tym tarasie zlokalizowana jest północna część miasta (osiedla Północ I i Północ II)

Na wschodzie Suwałk, pomiędzy ul. Pileckiego a wsią Okuniowiec można znaleźć urokliwe wzgórza morenowe, pomiędzy którymi w zagłębieniach znajdują się bagna i mokradła. To magiczne miejsce zachwyca widokami, stromymi ścieżkami, zapachem kwitnących roślin oraz wilgotnego igliwia i wesołym rechotaniem żab.

Naturalna rzeźba terenu została poddana znacznej antropopresji na terenach eksploatacji złóż kopalin: Sobolewo, Krzywólka i Potasznia.

Klimat

W porównaniu z innymi rejonami Polski miasto stosunkowo często odczuwa wpływ arktycznych i kontynentalnych mas powietrza. Właśnie za sprawą arktycznych wpływów region ten jest zaliczany do najzimniejszych (poza górami) obszarów Polski, a w pobliżu miejscowości Wiżajny znajduje się „polski biegun zimna”.

Zimy są tutaj na ogół długie i mroźne (nawet dwukrotnie dłuższe niż na zachodzie Polski), a wiosna dociera późno (choć nie zawsze). Lato najczęściej bywa stosunkowo krótkie, ale za to gorące, parne i suche (jeśli są opady deszczu to nawalne lub towarzyszące tylko przechodzącym burzom). To właśnie dlatego odnotowuje się tutaj najpóźniejszy termin kwitnienia jabłoni w Polsce wraz z krótszym sezonem wegetacji roślin, spowodowane tutejszym mikroklimatem. Jednakże klimat pozwala nawet na uprawę z powodzeniem winorośli. Obecnie temperatura w zimie spada do ok. –24 stopni Celsjusza. Dawniej notowano tu siarczyste mrozy.

Średnia temperatura i opady dla Suwałk
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna

Średnie dobowe temperatury -3,6 -3,3 0,5 6,9 12,5 15,1 17,5 17,0 12,2 7,2 1,6 -2,4 6,8

Opady 38,4 27,4 36 32,1 56,9 69,9 80,9 69 52,5 48 45,7 40,6 597,4
Źródło: IMGW okres referencyjny 1981-2010 {{{accessdate}}}

Historia

 Osobny artykuł: Historia Suwałk.
Widok Suwałk około 1870

Miasto powstało z osady założonej w XVII w. przez zakon kamedułów z pobliskiego klasztoru w Wigrach, jako jedna z osad na kolonizowanych przez nich wyludnionych terenach dawnej Jaćwieży. 3 marca 1720 roku przywilejem królewskim August II Mocny potwierdził prawa miejskie Suwałk.

Najważniejsze wydarzenia w historii Suwałk:

Dworzec kolejowy Suwalken w 1917
  • 1872 – liczba mieszkańców – 19 899, Suwałki czwartym najludniejszym miastem Królestwa Polskiego w zaborze rosyjskim;
  • 1919 – 24 sierpnia do Suwałk wkroczyło wojsko polskie – Suwałki w granicach Rzeczypospolitej;
  • 1938 – w Suwałkach stacjonowały: 41 Suwalski Pułk Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1 Dywizjon 29 Pułku Artylerii Lekkiej, Suwalska Brygada Kawalerii, 2 Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego, 3 Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego, 4 Dywizjon Artylerii Konnej oraz 11 Szwadron Łączności SBK;
  • 1939 – 24 września Armia Czerwona wkroczyła do Suwałk (tego dnia zajęła też Sejny i Augustów)
  • 1939 – 28 września Niemcy i ZSRR podpisały pakt o przyjaźni i granicach, zgodnie z którym Suwałki i północna część Puszczy Augustowskiej przypadły w udziale Niemcom
  • 1939 – 6 października oddziały Wehrmachtu wkroczyły do Suwałk
  • 1940 – Suwałki wcielono do Rzeszy Niemieckiej pod nową nazwą Sudauen. Niemcy przeprowadzili masowe aresztowania miejscowej inteligencji;
  • 1940 – wywiezienie licznej ludności żydowskiej miasta do większych gett i obozów zagłady w Sobiborze i Treblince;
  • 1941 – Niemcy założyli Stalag I F Sudauen, w którym zginęło kilkadziesiąt tysięcy jeńców, głównie rosyjskich;
  • 1944 – 23 października wojska niemieckie wycofały się z Suwałk, do miasta wkroczyły wojska 3 Frontu Białoruskiego;
Ulica Kościuszki w 1957 r.

Demografia

 Osobny artykuł: Ludność Suwałk.
Liczba ludności Suwałk na przestrzeni lat

Piramida wieku mieszkańców Suwałk w 2014 roku.

Stopa bezrobocia

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1 400 osób, a stopa bezrobocia wynosiła 4,8%.

Podział administracyjny

Ratusz Miejski

Suwałki dzielą się na kilkanaście osiedli o bardzo ograniczonej autonomii. Każde z nich ma swoją nazwę, samorząd, władze. Różnice w liczbie mieszkańców i zajmowanego obszaru poszczególnych osiedli są duże, gdyż obecnie funkcjonujący podział jest silnie związany z historią miasta i geografią.

Gospodarka

Budynki Suwalskich Kopalni Surowców Mineralnych

Instytucje okołobiznesowe

Handel

Centrum handlowe Plaza w Suwałkach

Najwięcej punktów usługowych znajduje się wzdłuż ulic Kościuszki, Noniewicza i Pasażu Grande-Synthe. W mieście istnieją dwa targowiska: przy ul. 1 Maja i przy ul. Bakałarzewskiej. Pierwszym sklepem wielkopowierzchniowym w Suwałkach był TIP, przekształcony w funkcjonującą do dziś Biedronkę. W latach 90. powstał również najbardziej znany całodobowy sklep „Eden”. W śródmieściu położone są nieduże centra handlowe: DH Wigry, Pasaż Handlowy Arkadia oraz DH Alfa, Lidl, a także największe centrum handlowe w okolicy – Suwałki Plaza. Inne większe obiekty handlowe to np. Obi, Kaufland

Transport

Ul. Teofila Noniewicza
Ul. Tadeusza Kościuszki

Transport drogowy

Suwałki położone są przy międzynarodowej drodze w kierunku Litwy o nazwie „Via Baltica”, przez Budzisko. Miasto omija wybudowana obwodnica w przebiegu drogi ekspresowej nr 61, oraz na końcu drogi krajowej nr 8. Mają połączenia drogowe ze wszystkimi okolicznymi miejscowościami. Na terenie miasta znajduje się dworzec PKS. Środkami komunikacji miejskiej są głównie autobusy Zakładu Komunikacji Miejskiej (ZKM) i taksówki.

Tranzyt

Droga ekspresowa S61 w pobliżu Suwałk (węzeł Suwałki-Południe)

Suwałki są ważnym miastem tranzytowym. Bez obwodnicy przez miasto przejeżdżało ponad 8 tys. tirów dziennie, co zagrażało zdrowiu i bezpieczeństwu mieszkańców. Przez Suwałki przebiegają:

Obwodnica Suwałk

Obwodnica jest częścią powstającej trasy międzynarodowej Via Baltica. Odbyło się wiele akcji protestacyjnych, których celem było przyśpieszenie budowy obwodnicy Suwałk. Po ponad 30 latach ubiegania się, jej budowę rozpoczęto na początku roku 2017, a w dniu 13 kwietnia 2019 roku nastąpiło jej oficjalne otwarcie. Droga została wybudowana w standardzie drogi ekspresowej o nawierzchni betonowej o dopuszczalnym obciążeniu 115 kN/oś.

Transport autobusowy

Transport autobusowy w Suwałkach i okolicy zapewnia przedsiębiorstwo PKS w Suwałkach S.A.. Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Poznaniem, Wrocławiem, Warszawą, Białymstokiem, Olsztynem, Gdańskiem, Ełkiem, Krakowem, Lublinem, Łomżą, Giżyckiem, Oleckiem, Augustowem, Gołdapią, Grajewem, Sejnami i in. Kursy do Warszawy i Białegostoku realizuje również prywatny przewoźnik Kari-Bus. W Suwałkach można spotkać też autobusy PKS Białystok, PKS Łomża, PKS Warszawa, PKS Olsztyn, PKS Gdańsk, PKS Mrągowo, PKS Pisz i firmy Veolia Kętrzyn.

Komunikacja miejska

Suwałki mają około 325 km linii autobusowych, po których kursują 34 autobusy. Głównym węzłem komunikacyjnym był Park Marii Konopnickiej. Jego funkcję przejęła pętla przy ul. 1-go Maja. Ogółem wszystkich przystanków jest 223. PGK prowadzi obecnie 18 linii autobusowych, z których wszystkie funkcjonują w godzinach 4:10-23:00. Dodatkowe linie otwierane są z różnych okazji, np. świąt. Rocznie przewozi się około 3938 tys. pasażerów.

Transport kolejowy

Dworzec kolejowy w Suwałkach
Koniec toru (km. 99,435 linii kolejowej nr 40) na stacji Suwałki (2007)
 Osobny artykuł: Suwałki (stacja kolejowa).

W mieście krzyżują się linie kolejowe z Sokółki, Olecka i z Kowna. Na terenie miasta znajduje się zabytkowy dworzec PKP z czasów carskich. Przez stację ma przebiegać międzynarodowa linia kolejowa Rail Baltica. Z Suwałk w piątki, soboty i niedziele odjeżdża pociąg do Kowna, gdzie można się przesiąść na pociąg do Wilna. Powraca on w sobotę, niedzielę i w poniedziałek. Raz dziennie odjeżdża też pociąg do Krakowa przez Białystok i Warszawę. Do Białegostoku odjeżdża cztery razy dziennie autobus szynowy (potocznie nazywany szynobusem). Ponadto raz dziennie kursuje bezpośredni pociąg do Warszawy Zachodniej. Planowane jest przywrócenie kursów do Ełku przez Olecko.

Baza Lotniczego Pogotowia Ratunkowego w 2012 roku

Transport lotniczy

 Osobny artykuł: Aeroklub Suwalski.

W Suwałkach znajduje się lotnisko o powierzchni 110 ha, wykorzystywane do celów sportowych przez Suwalską Szkołę Lotniczą, jak również przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Na bazie istniejącego lotniska trawiastego planowana jest budowa lotniska lokalnego z betonowym pasem startowym o długości 1320 m, przystosowanego do potrzeb komunikacji lotniczej.

W 2014 przy ul. Szpitalnej oddano do użytku sanitarne lądowisko dla helikopterów.

Architektura

Konkatedra św. Aleksandra
Muzeum Okręgowe
Plac Marii Konopnickiej z pomnikiem poetki
Ulica Chłodna

Do 1956 w mieście znajdowała się klasycystyczna Wielka Synagoga.

Deptakiem Suwałk jest ulica Chłodna.

Zieleń miejska

Park Konstytucji 3 Maja

Parki

  • Park Konstytucji 3 Maja

Place

Edukacja

 Osobny artykuł: Edukacja w Suwałkach.
I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej
Państwowa szkoła muzyczna I i II stopnia

Kultura

Suwalski Ośrodek Kultury
Gmach biblioteki publicznej im. Marii Konopnickiej

Organizacją większości imprez kulturalnych w Suwałkach zajmuje się Suwalski Ośrodek Kultury. Cyklicznymi wydarzeniami kulturalnymi są m.in.: Źródliska, Teatr-Akcje, Suwałki Blues Festival.

Gazety

  • Kurier Suwalski
  • Suwalski Dziennik Internetowy
  • Miesięcznik „Niebywałe Suwałki”

Stacje telewizyjne

Zegar słoneczny w parku Konstytucji 3 Maja

Turystyka

W Suwałkach położony jest Zalew Arkadia. Nad zalewem rozciąga się także duża plaża miejska. Suwałki mają doskonałe warunki do uprawiania turystyki, ponieważ niedaleko położone są Wigierski Park Narodowy oraz Suwalski Park Krajobrazowy. Można tu uprawiać turystykę wodną, a także pieszą i rowerową. Do wypoczynku zachęcają liczne gospodarstwa agroturystyczne. Wiele potrzebnych informacji można uzyskać w Centrum Informacji Turystycznej (park konstytucji 3 Maja), Suwalskiej Izbie Rolniczo-Turystycznej (SIRT, ul. Kościuszki) oraz PTTK o. w Suwałkach (ul. Kościuszki 37)

W Suwałkach znajduje się Muzeum Historii i Tradycji Żołnierzy Suwalszczyzny.

Ulicami Suwałk biegnie Szlak turystyczny im. Marii Konopnickiej „Krasnoludki są na świecie”, na którym znajduje się dziesięć plenerowych figurek krasnali, bohaterów baśni O krasnoludkach i o sierotce Marysi autorstwa Marii Konopnickiej.

Wspólnoty wyznaniowe

W Suwałkach dominuje katolicyzm. Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Sport

Stadion Miejski w Suwałkach
Skatepark w Suwałkach

Ośrodek Sportu i Rekreacji w Suwałkach zarządza obiektami sportowymi i koordynuje organizację imprez sportowych oraz prowadzi szkolenie młodzieży w boksie, żeglarstwie i modelarstwie lotniczym. W Suwałkach siedzibę mają: zespół piłkarski Wigry Suwałki (klub działający od 1947 roku), zespół Ślepsk Suwałki oraz stowarzyszenie piłki nożnej i siatkówki dla chłopców i dziewcząt szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych Salos Suwałki

W ramach Ośrodka Sportu i Rekreacji funkcjonuje przy ul. Wojska Polskiego 2 w Suwałkach skatepark o powierzchni 1020 m². Na torze znajdują się przeszkody do pokonywania oraz cztery ścianki wspinaczkowe. Obiekt powstał w 2005 roku i został w połowie współfinansowany ze środków unijnych. Resztę kosztów poniósł miejski samorząd. Plac kosztował ok. 100 tysięcy euro.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Ludzie związani z Suwałkami

Honorowi obywatele Suwałk

Osoby urodzone w Suwałkach

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku , Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 (pol.).
  2. a b Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) , Główny Urząd Statystyczny, 15 października 2024 (pol.).
  3. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 86.
  4. Halina Karaś: Suwalszczyzna. Region dziś. dialektologia.uw.edu.pl. . . Cytat: Suwalszczyzna to region znajdujący się na krańcu Polski północno-wschodniej, obejmujący obecny powiat suwalski, sejneński i augustowski . Główne miasta regionu to Suwałki (69,1 tys. mieszkańców), Augustów (30,3 tys. mieszkańców) i Sejny (6,0 tys. mieszkańców). (pol.).
  5. Mazury i Warmia, 1800–1870. Wybór źródeł. Władysław Chojnacki (oprac.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1959, s. 13. OCLC 14203653. Cytat: Sudowia . Pierwotna nazwa obszaru dzisiejszych powiatów: Suwałki . (pol.).
  6. Kopalnia Krzemianka. . .
  7. Dawniejsze zimy na Suwalszczyźnie.
  8. Historia Suwałk , um.suwalki.pl .
  9. a b Bolszewicy w Suwałkach. Nieznana karta okupacji sowieckiej.
  10. a b c Waldemar Monkiewicz, Adam Dobroński: Ofiary terroru hitlerowskiego na Suwalszczyźnie w latach 1939–1945. Białystok: Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 1993. ISBN 978-83-901545-0-3.
  11. Suwałki w liczbach , Polska w liczbach , liczba ludności na podstawie danych GUS.
  12. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. , stat.gov.pl (pol.).
  13. Informacje o proteście. .
  14. Strona suwalskiego Zakładu Komunikacji Miejskiej. . .
  15. Podlaski Urząd Wojewódzki – informacja o odsłonięciu pomnika. bialystok.uw.gov.pl. .
  16. Plac Marii Konopnickiej otwarty , um.suwalki.pl .
  17. W Suwałkach rozbłysła świąteczna iluminacja , Radio5, 6 grudnia 2022 (pol.).
  18. Kurier Suwalski.
  19. Niebywałe Suwałki.
  20. Szlak turystyczny im. Marii Konopnickiej „Krasnoludki są na świecie”. Oficjalny portal miasta Suwałki. .
  21. Parafie , diecezjaelk.pl .
  22. Suwałki , piusx.org.pl .
  23. Dekanat sokólski , orthodox.pl .
  24. Struktura , staroobrzedowcy.com .
  25. Suwałki , luteranie.pl .
  26. Kontakt , kz.suwalki.pl .
  27. Zbory , adwent.pl .
  28. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org .
  29. Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu , buddyzm.imail.pl .
  30. Statut OSiR. osir.suwalki.pl. . .
  31. Skatepark Suwałki. inwestycje.suwałki.org. . .
  32. UM w Suwałkach. .
  33. a b c d e f g h i j Honorowi Obywatele Suwałk , um.suwalki.pl .

Linki zewnętrzne