Spiker Izby Gmin

Spiker Izby Gmin

Speaker of the House of Commons

Obecny
Sir Lindsay Hoyle (2024)
Stanowisko
Państwo	Wielka Brytania
Data utworzenia	1377
Pierwszy	Thomas Hungerforde
Obecny	Lindsay Hoyle
Siedziba	Pałac Westminsterski
Strona internetowa

Spiker Izby Gmin (ang. Speaker of the House of Commons) – członek brytyjskiej Izby Gmin przewodniczący jej obradom. Nie należy mylić tej funkcji z inną o zbliżonej nazwie, lecz innym charakterze i roli – przewodniczącym Izby Gmin. Spiker posiada bardzo szerokie kompetencje w zakresie sterowania przebiegiem obrad, natomiast nie zajmuje się ustalaniem listy spraw poruszanych na poszczególnych posiedzeniach (jest to domena przede wszystkim przewodniczącego).

Spiker jest zwykle wybierany przez Izbę na pierwszym posiedzeniu po wyborach i jest to pierwsza decyzja, jaką podejmuje Izba w nowej kadencji. Wybór musi zostać formalnie zaakceptowany przez monarchę. Do czasu zakończenia wyborów obradami kieruje Ojciec Izby (lub Matka Izby, jeśli jest to kobieta), którym zostaje deputowany o najdłuższym nieprzerwanym stażu, o ile nie jest członkiem rządu. Spiker wypełniając swą funkcję ma obowiązek zachować całkowitą bezstronność i nie prowadzić samemu aktywnej działalności politycznej, w związku z czym w chwili objęcia urzędu jego dotychczasowe członkostwo w partii politycznej jest uważane za zakończone. Ponieważ apolityczność i brak udziału w bieżących sprawach nie sprzyjają popularności wśród wyborców, tradycyjnie żadna z trzech głównych partii nie wystawia w okręgu spikera z minionej kadencji kontrkandydata przeciw niemu. Tradycyjnie spikerzy sprawują swoją funkcję tak długo, aż sami nie zrezygnują. Jeśli spiker wyraża wolę pozostania na stanowisku i nie ma wobec niego poważniejszych zastrzeżeń, zostaje zwykle wybrany ponownie przez aklamację. Moment tuż po wyborze jest jedynym, kiedy ma prawo wygłosić przemówienie o charakterze politycznym, przy czym zwyczajowo służy ono głównie podziękowaniu własnym wyborcom. Przez setki lat prowadząc obrady spiker nosił ceremonialny strój z toga i peruką. Kiedy jednak w 1992 po raz pierwszy spikerem została kobieta – Betty Boothroyd – postanowiła zrezygnować z peruki. W 2009 nowy spiker John Bercow uczynił kolejny krok w stronę liberalizacji stroju, prowadząc obrady z rozpiętą togą, jedynie luźno zarzuconą na zwykły garnitur^[1].

Spiker zajmuje miejsce na szczycie prostokąta, w kształcie którego jest sala obrad. Po jego prawej stronie zasiada partia rządząca, a po lewej (naprzeciwko rządu) opozycja.

W czasie obrad deputowani mają prawo zabrać głos wyłącznie po udzieleniu go przez spikera^[2], do którego też zwracają się mówiąc (zakazane jest natomiast odnoszenie się do innych parlamentarzystów inaczej niż w trzeciej osobie). Spiker ma prawo usunąć z sali deputowanego zakłócającego porządek lub ignorującego jego polecenia, jednak zakaz udziału w obradach obowiązuje tylko do końca danego dnia. Dłuższe zawieszenie wymaga zgody Izby. W przypadkach skrajnego nieporządku na sali, spiker może w każdej chwili przerwać posiedzenie. Ma także prawo wprowadzania limitu długości czasu przemówień oraz nakazywania przemawiającemu (w tym członkowi rządu, a nawet premierowi) natychmiastowego zakończenia wypowiedzi.

Ponieważ w brytyjskim parlamencie obowiązuje zwykle ścisła dyscyplina partyjna, większość głosowań wygląda następująco: spiker zadaje pytanie w głosowanej kwestii, a członkowie parlamentu (wszyscy naraz) wyrażają głośno swój pogląd. Zazwyczaj wszyscy deputowani partii rządzącej głosują podobnie (tak samo opozycyjni), a ponieważ tych pierwszych jest zwykle więcej, spiker uznaje za przegłosowane stanowisko większości rządowej. Każdy deputowany może jednak wnioskować o głosowanie tajne, zaś spiker winien przychylić się do tego wniosku, o ile nie jest on, jego zdaniem, próbą niepotrzebnego przedłużania obrad.

W sytuacjach nadzwyczajnych na wniosek rządu spiker może nakazać deputowanym przybycie do Londynu na posiedzenie mimo trwających wakacji parlamentarnych. Spiker rozpisuje także wybory uzupełniające w razie opróżniania mandatów w trakcie kadencji, a także decyduje o przyznaniu ustawie statusu budżetowej (money bill), co oznacza nieco inną ścieżkę legislacyjną (przede wszystkim z mniejszą rolą Izby Lordów). Podlega mu również administracja parlamentu i zatrudnieni w nim urzędnicy służby cywilnej. Z urzędu jest przewodniczącym komisji decydującej o zmianach granic okręgów wyborczych.

Jak wszyscy deputowani, ma prawo podejmować interwencje w interesie mieszkańców swojego okręgu, jednak z zastrzeżeniem, że nie może przemawiać w tych sprawach w Izbie (może zabierać głos jedynie w kwestiach związanych z wypełnianiem obowiązków spikera).

Spiker ma trzech uszeregowanych hierarchicznie zastępców. Najważniejszemu z nich przysługuje historyczny już dziś tytuł Przewodniczącego Komitetu Sposobów i Środków (Chairman of the Ways and Means ). Dwaj pozostali noszą tytuły Pierwszego i Drugiego Zastępcy Przewodniczącego Komitetu. Prowadząc obrady, zastępcy mają uprawnienia równe spikerowi. Do nich również stosuje się wymóg bezstronności, jednak mogą być nieco bardziej niż sam spiker zaangażowani w bieżącą politykę, gdyż – w przeciwieństwie do niego – muszą stawać do wyborów na normalnych zasadach. W praktyce spiker prowadzi obrady przez ok. 3 godziny dziennie, a w pozostałym czasie czynią to jego zastępcy.

Spiker zajmuje pierwsze miejsce w precedencji świeckich dostojników państwowych spoza rodziny królewskiej. Oprócz normalnego uposażenia parlamentarnego, przysługuje mu pensja równa członkowi gabinetu. Posiada także służbowy apartament w Pałacu Westminsterskim. Tradycyjnie zaraz po wyborze spiker jest powoływany do Tajnej Rady, zaś po odejściu ze stanowiska nie staje się ponownie zwykłym deputowanym, lecz otrzymuje tytuł szlachecki i dożywotnie miejsce w Izbie Lordów.

Parlament Anglii

• 1377–1377 – Thomas Hungerford
• 1377–1377 – Peter de la Mare
• 1378–1379 – James Pickering
• 1379–1380 – John Guildesborough
• 1381–1382 – Richard Waldegrave
• 1382–1383 – James Pickering
• 1393–1398 – John Bussy
• 1399–1399 – John Cheney
• 1399–1399 – John Dorewoood
• 1400–1402 – Arnold Savage
• 1402–1402 – Henry Redford
• 1403–1404 – Arnold Savage
• 1404–1404 – Henry Esturmy
• 1405–1406 – John Tiptoft
• 1407–1411 – Thomas Chaucer
• 1413–1413 – William Stourton
• 1413–1413 – John Dorewoood
• 1414–1414 – Walter Hungerford
• 1414–1415 – Thomas Chaucer
• 1415–1415 – Richard Redman
• 1415–1416 – Walter Beauchamp
• 1416–1419 – Roger Flower
• 1420–1421 – Roger Hunt
• 1421–1421 – Thomas Chaucer
• 1421–1422 – Richard Baynard
• 1422–1422 – Roger Flower
• 1423–1424 – John Russell
• 1425–1425 – Thomas Walton
• 1425–1426 – Richard Vernon
• 1427–1428 – John Tyrell
• 1429–1430 – William Alington
• 1430–1431 – John Tyrell
• 1432–1432 – Sir John Russell
• 1433–1433 – Roger Hunt
• 1435–1435 – John Bowes
• 1436–1436 – John Tyrell
• 1437–1437 – William Burley
• 1439–1442 – William Tresham
• 1444–1445 – William Burley
• 1446–1447 – William Tresham
• 1448–1449 – John Say
• 1449–1449 – John Popham
• 1449–1450 – William Tresham
• 1450–1451 – William Oldhall
• 1452–1453 – Thomas Thorpe
• 1453–1454 – Thomas Charlton
• 1455–1456 – John Wenlock
• 1459–1459 – Thomas Tresham
• 1460–1460 – John Green
• 1461–1462 – James Strangeways
• 1463–1468 – John Say
• 1472–1477 – William Alington
• 1482–1483 – John Wood
• 1483–1484 – William Catesby
• 1485–1486 – Thomas Lovell
• 1487–1488 – John Mordaunt
• 1489–1490 – Thomas Fitzwilliam
• 1491–1492 – Richard Empson
• 1495–1495 – Robert Drury
• 1496–1497 – Thomas Englefield
• 1503–1503 – Edmond Dudley
• 1509–1509 – Thomas Englefield
• 1511–1513 – Robert Sheffield
• 1514–1515 – Thomas Nevill
• 1523–1523 – Tomasz More
• 1529–1533 – Thomas Audley
• 1533–1536 – Humphrey Wingfield
• 1536–1536 – Richard Rich
• 1539–1540 – Sir Nicholas Hare
• 1541–1544 – Thomas Moyle
• 1545–1552 – John Baker
• 1553–1553 – James Dyer
• 1553–1553 – John Pollard
• 1554–1554 – Robert Brooke
• 1554–1555 – Clement Higham
• 1555–1555 – John Pollard
• 1558–1558 – William Cordell
• 1559–1559 – Thomas Gargrave
• 1562–1563 – Thomas Williams
• 1566–1567 – Richard Onslow
• 1571–1571 – Christopher Wray
• 1572–1576 – Robert Bell
• 1580–1583 – John Popham
• 1584–1586 – John Puckering
• 1588–1589 – Thomas Snagge
• 1592–1593 – Edward Coke
• 1597–1598 – Christopher Yelverton
• 1601–1601 – John Croke
• 1603–1611 – Edward Phelips
• 1614–1614 – Randolph Crewe
• 1620–1622 – Thomas Richardson
• 1623–1625 – Thomas Crewe
• 1625–1626 – Heneage Finch
• 1628–1629 – John Finch
• 1640–1640 – John Glanville
• 1640–1647 – William Lenthall
• 1647–1647 – Henry Pelham
• 1647–1653 – William Lenthall
• 1653–1653 – Francis Rous
• 1654–1655 – William Lenthall
• 1656–1658 – Thomas Widdrington
• 1658–1659 – Chaloner Chute
• 1659–1659 – Liselbone Long
• 1659–1659 – Thomas Bampfylde
• 1659–1660 – William Lenthall
• 1660–1660 – Harbottle Grimston
• 1661–1671 – Edward Turnour
• 1672–1672 – Job Charlton
• 1673–1673 – Edward Seymour
• 1678–1678 – Robert Sawyer
• 1678–1679 – Edward Seymour
• 1679–1679 – William Gregory
• 1680–1681 – William Williams
• 1685–1687 – John Trevor
• 1688–1689 – Henry Powle
• 1689–1695 – John Trevor
• 1695–1698 – Paul Foley
• 1698–1700 – Thomas Littleton
• 1701–1705 – Robert Harley
• 1705–1707 – John Smith

Parlament Wielkiej Brytanii

• 1707–1708 – John Smith
• 1708–1710 – Richard Onslow
• 1710–1713 – William Bromley
• 1714–1715 – Thomas Hanmer
• 1715–1727 – Spencer Compton
• 1728–1761 – Arthur Onslow
• 1761–1770 – John Crust
• 1770–1780 – Fletcher Norton
• 1780–1789 – Charles Wolfran Cornwall
• 1789–1789 – William Grenville
• 1789–1800 – Henry Addington

Parlament Zjednoczonego Królestwa

• 1801–1801 – Henry Addington
• 1801–1802 – John Mitford
• 1802–1817 – Charles Abbot
• 1817–1834 – Charles Manners-Sutton
• 1835–1839 – James Abercrombie
• 1839–1857 – Charles Shaw-Lefevre
• 1857–1872 – John Evelyn Denison
• 1872–1884 – Henry Brand
• 1884–1895 – Arthur Peel
• 1895–1905 – William Court Gully
• 1905–1921 – James Lowther
• 1921–1928 – John Henry Whitley
• 1928–1943 – Edward FitzRoy
• 1943–1951 – Douglas Clifton Brown
• 1951–1959 – William Morrison
• 1959–1965 – Harry Hylton-Foster
• 1965–1971 – Horace King
• 1971–1976 – Selwyn Lloyd
• 1976–1983 – George Thomas
• 1983–1992 – Bernard Weatherill
• 1992–2000 – Betty Boothroyd
• 2000–2009 – Michael Martin
• 2009–2019 – John Bercow
• od 2019 – Lindsay Hoyle

• Spiker – oficjalna broszura Biura Informacyjnego Izby Gmin (ang.)
• Oficjalny spis spikerów Izby Gmin, parliament.gov.uk (ang.)