Reduta (teatr)

W dzisiejszym świecie zainteresowanie Reduta (teatr) stale rośnie. Niezależnie od tego, czy ze względu na swoje dzisiejsze znaczenie, czy wpływ na historię, Reduta (teatr) przyciągnął uwagę szerokiego grona odbiorców. Przez lata generowano debaty, badania i studia, które zgłębiały jego znaczenie i znaczenie. Zarówno w sferze akademickiej, jak i popularnej, Reduta (teatr) wzbudził prawdziwe zainteresowanie i wywołał wszelkiego rodzaju refleksje i dyskusje. W tym artykule zagłębimy się w świat Reduta (teatr) i zbadamy jego wiele aspektów, aby lepiej zrozumieć jego znaczenie i znaczenie w dzisiejszym społeczeństwie.

Reduta
Typ teatru

teatr eksperymentalny

Założyciel

Juliusz Osterwa
Mieczysław Limanowski

Data powstania

1919

Data zamknięcia

1939

Państwo

 Polska

Lokalizacja

Warszawa 1919–1925
Wilno 1925–1929
Warszawa 1931–1939

brak współrzędnych

Reduta – teatr eksperymentalny, założony przez Juliusza Osterwę i Mieczysława Limanowskiego, istniejący w latach 1919–1939. Reduta była pierwszym w Polsce teatrem-laboratorium, zakładającym poszukiwanie nowych metod pracy aktorskiej.

Historia

Inspiracją do stworzenia Reduty były dla Osterwy i Limanowskiego idee głoszone przez Konstantina Stanisławskiego, przede wszystkim jego praca i działalność w moskiewskim teatrze MChAT.

Reduta początkowo miała siedzibę w Salach Redutowych[1] Teatru Wielkiego w Warszawie (udostępnione zostały przez Jana Lorentowicza, dyrektora Teatrów Miejskich) i była filią Teatru Rozmaitości, z widownią dla 292 osób.

Mała sala posiadała widownię złożoną z trzynastu rzędów krzeseł. Wystrój sali i kolor krzeseł utrzymany był białej kolorystyce (proj. Antoni Aleksander Jawornicki). Na balkonach mogło siedzieć jeszcze ok. 20 osób. Scena była umieszczona na jednym poziomie z widownią, co miało umożliwić bezpośredni kontakt z widzami[2].

Nazwa Reduta nawiązywała z jednej strony do specyfiki sal (ich przeznaczeniem były bale maskowe, zwane redutami), a z drugiej do tradycji militarnych (reduta jako wysunięty posterunek wojskowy) oraz do wiersza reduta Ordona Mickiewicza. W godle teatru znalazły się trzy przecinające się elipsy, z wpisanym pośrodku „R”, co było symbolem płodności i dążenia do doskonałości. Pierwszym przedstawieniem Reduty było Ponad śnieg bielszym się stanę Stefana Żeromskiego[3], w reżyserii Juliusza Osterwy i z nim w roli Wincentego Rudomskiego oraz Wandą Siemaszkową jako jego matką, w dekoracjach Zbigniewa Pronaszki.

Reduta Warszawska 1919–1924

Założyciele Reduty - pochodzący z Krakowa aktor Juliusz Osterwa oraz urodzony we Lwowie geolog i miłośnik teatru, Mieczysław Limanowski inspirowali się koncepcjami z XIX i początku XX wieku – ezoteryzmem, mistyką i mesjanizmem. Postrzegali sztukę i teatr jako dziedzinę i narzędzie rozwoju duchowego, dopełniającego religię[2].

Zespół na początku pracował nad tekstami polskich autorów a działania miały charakter studyjny, których integralną częścią były działania warsztatowe. Twórcy Reduty pragnęli stworzenia zespołu opartego na nowych zasadach, poszukiwali alternatywnych reguł inscenizacji i reżyserii. Nad spektaklami pracowano długo, lecz miały być doskonale zaplanowane. Zespół ludzi współtworzących wydarzenia miał być wspólnotą, w której każdy jest gotowy do poświęcenia się pracy teatralnej, pracy nad sobą. W tym celu będzie dążył do odnalezienia drogi samokształcenia, rozwoju duchowego, oddany będzie służbie społecznej. W założeniach twórcy teatru dążyli do stworzenia teatru realizującego idee romantycznego teatru przemiany.

Rozpoczęli od repertuaru realistycznego - W małym domku Tadeusza Rittnera i kolejne próby stworzenia „misterium teatralnego”, poprzez stylizację i eksperymenty o charakterze awangardowym[4]. Spektakle poprzedzała nie tylko wprowadzona przez Limanowskiego dogłębna analiza tekstu literackiego, ale i eksperymenty mające prowadzić do tego, by rola stała się dla aktora rzeczywistym doświadczeniem[5].

W 1923 roku jesienią Reduta przechodziła odczuwalny kryzys, po części w związku z zaangażowaniem się Osterwy w kierowanie Teatrem Rozmaitości, a przede wszystkim z decyzją o przekształceniu jej w teatr objazdowy i koncentrujący się na pracy laboratoryjnej. Reduta w okresie warszawskim świętowała sukcesy, ale także ujawniły się pewne błędy, porażki, co w teatrze eksperymentalnym było możliwe. Osterwie i Limanowskiemu udało się stworzyć zespół zaangażowanych pracowników (m.in. Maria Dulęba, Wanda Osterwina, Stefan Jaracz, Józef Poremba, Edmund Wierciński), wokół których zbierali się chętnie młodzi ludzie. Z myślą o młodych stażystach/praktykantach utworzono w 1921 roku Koło Adeptów, które w 1922 roku przekształcono w Instytut Reduty. Była to szkoła aktorska, której uczniowie stanowili zespół teatru, łączono też w niej trening aktorski z pracą na rzecz Reduty, w ten sposób kształcono przyszłych aktorów.

Reduta w Wilnie 1925–1929

Zespół Reduty przeniósł się do Wilna[6] w 1925 roku, mając siedzibę w Teatrze na Pohulance. Niestety, nadzieje związane z przeprowadzką okazały się złudne, a warunki pracy bardzo ciężkie. Zespół musiał prowadzić repertuarowy teatr miejski, obsługiwał aż dwie placówki: Teatr na Pohulance i scenę w Grodnie. W pierwszym okresie zespół grał wyłącznie polskie sztuki, większość po raz pierwszy, zaproszono do bliższej współpracy m.in. Jerzego Szaniawskiego i Stefana Żeromskiego. Jednak już w drugim sezonie Osterwa powoli odstępował od swych zasad grania wyłącznie polskich sztuk i Reduta częściej wystawiała sztuki zagranicznych autorów: Oscara Wilde’a, Maurice’a Maeterlincka, Moliera, Henryka Ibsena, Luigiego Pirandella, José Zorillę. Nadal kontynuowano objazdy, ich tempo i liczba były zawrotne, np. w ciągu miesiąca, w czerwcu 1926 r., grano 25 przedstawień w dziesięciu miastach: w Lidzie, Grodnie, Suwałkach, Białymstoku, Wołkowysku, Słonimiu, Baranowiczach, Nowogródku, Nieświeżu, Hajnówce. Po premierze Snu Felicji Kruszewskiej (1927 roku) w reżyserii Edmunda Wiercińskiego (17 marca 1927) i w wyniku konfliktu z Osterwą grupa redutowców odeszła do Teatru Nowego w Poznaniu. W tym okresie opuścił też Redutę Limanowski, który objął Katedrę Geografii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie[7]. W tym okresie teatr dawał też wiele przedstawień objazdowych w całej Polsce (ponad 1500 spektakli w 173 miastach).

Reduta Warszawska 1931–1939 (tzw. druga Reduta warszawska)

W 1931 roku siedzibą teatru ponownie stała się Warszawa[3], w podziemiach gmachu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych. W tym okresie Reduta działała jako Instytut Reduty, prowadzono w nim prace warsztatowe i pedagogiczne, z rzadka przygotowywano spektakle, niebiletowane, stanowiące pewien rodzaj pokazów pracy. Nadal działał zespół objazdowy, a także Teatr Szkolny oraz Studio Radiowe. Działały także przy Instytucie pracownia artystyczno-sceniczna, archiwum, wydawnictwo i biblioteka. Właśnie w ostatnim okresie działalności wypracowane zostały zasady i formy treningu aktorskiego, w zamierzeniu najbliższego ideowym założeniom liderów Reduty. Koniec działalności wiąże się z wybuchem II wojny światowej, mimo starań nie udało się reaktywować zespołu w okresie powojennym. Juliusz Osterwa zmarł 10 maja 1947 w Krakowie, kilka miesięcy później, 25 stycznia 1948 w Toruniu zmarł Mieczysław Limanowski.

Objazdy Reduty

Objazd był nowym sposobem działalności, dobrym środkiem na kryzys sztuki i elitarność teatru[8]. Zespół reduty pragnął pokazać profesjonalny teatr tym, którzy nie mieli do niego dostępu. Pierwszy objazd, w który wyruszyli Redutowcy w maju 1924 roku, dotarł do 34 miejscowości, m.in. Chełm, Brześć, Białystok, Truskawiec, Sandomierz, Kołomyja, Drohobycz, Ostróg, Sarny, Kowel i Łuck[9].

Reduta wystawiała dramaty Żeromskiego (m.in. Uciekła mi przepióreczka) oraz Jerzego Szaniawskiego – twórcy ci stale współpracowali z teatrem. Innymi ważnymi spektaklami były Wyzwolenie Wyspiańskiego, Książę Niezłomny Słowackiego[3] oraz Judasz Kazimierza Przerwy-Tetmajera[10][11].

Do doświadczeń Reduty[12] odwoływali się późniejsi twórcy polskich teatrów alternatywnych, przede wszystkim Jerzy Grotowski i Włodzimierz Staniewski[5].

Tradycja Reduty

Jerzy Grotowski odwoływał się wielokrotnie do tradycji Reduty, w swoich deklaracjach wskazywał przede wszystkim na etykę pracy oraz wytrwałość poszukiwań zespołu, czerpał z doświadczeń pracy studyjnej i laboratoryjnej. Ważne dla niego było niewątpliwie spotkanie z uczniami Osterwy Haliną Gallową, a potem małżeństwem Byrskich. Zewnętrznym wyrazem związku Teatru Laboratorium i reduty było przyjęcie znaku Reduty - trzech połączonych ze sobą pętli symbolizujących nieskończoność, wytrwałość w poszukiwaniach - jako znaku Teatru Laboratorium, w miejsce „R” w centrum wpisano literę „L”.

Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” w pewnej części także kontynuuje ideę i pracę Reduty wzorując się na pracy z muzyką, doświadczaniu muzyczności całym sobą.

W 2002 Teatr Wierszalin z Supraśla odbył ze spektaklem „Dziady” „objazd mickiewiczowski wzorem Reduty na Litwie”[13].

Spektakle[14]

" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj | edytuj kod]

Przypisy

  1. ↑ Zob. Dorota Jarząbek-Wasyl: „Teatr musi pomieścić wszystko”? Przestrzeń teatru w myśli Juliusza Osterwy, „Performer” 2011 nr 3.
  2. ↑ a b Instytut Reduty, Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne) .
  3. ↑ a b c Juliusz Osterwa, Twórcy , Culture.pl .
  4. ↑ Reduta , grotowski.net, 2 marca 2017 (pol.).
  5. ↑ a b Dariusz Kosiński. Teatr, nie tyjater - w 60. rocznicę śmierci Juliusza Osterwy. „Gazeta Wyborcza Kraków”, 11 maja 2007. 
  6. ↑ Zob. Halina Stankiewicz: Z archiwaliów Reduty w Wilnie w latach 1925–1930, Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis.
  7. ↑ Teatr Reduta, Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne) .
  8. ↑ Marcelina Obarska: Zdumione oczy prowincji. Teatralny objazd Reduty.
  9. ↑ Reduta wyrusza w swój pierwszy objazd, maj 1924.
  10. ↑ Stefan Kruk, „Dramat biblijny Młodej Polski”, 1992, s. 167-191.
  11. ↑ Edward Krasiński, „Stefan Jaracz”, 1976, s. 83, 84, 109.
  12. ↑ Zob. Marcelina Obarska: Tajemnice, sny, gwiazdy. Duchowe poszukiwania w teatrze.
  13. ↑ Teatr Wierszalin spektakl „Dziady” , Wilnoteka, 28 września 2022.
  14. ↑ Zob. Spis przedstawień zespołu Reduty w ciągu dziesięciu lat 1919–1929: repertuar.
  15. ↑ Ślad awangardy zapomnianej. Balwierz zakochany Zygmunta Kaweckiego w teatrze Reduta , grotowski.net, 28 listopada 2011 (pol.).

Bibliografia