Prosument

Prosument – zbitka wyrazów „producent” lub „profesjonalista” i „konsument”, przy czym chodzi tu o konsumenta zaangażowanego we współtworzenie i promowanie produktów ulubionej marki albo w jednoczesną produkcję i konsumpcję dóbr lub usług. Początkowo pojęcie „prosument” było jedynie połączeniem słów „producent” i „konsument”.

Często przez prosumenta rozumie się prosumenta energii odnawialnej, która to instytucja ma ważną rolę w transformacji energetycznej.

Prosument energii odnawialnej to odbiorca końcowy wytwarzający energię elektryczną z odnawialnych źródeł energii (w Polsce najczęściej z mikroinstalacji fotowoltaicznej^[1]) z założenia przeznaczoną do zaspokojenia własnych potrzeb.

Rozwinięciem prosumenta energii odnawialnej jest fleksument^[2], w literaturze zagranicznej znany jako prosumager^[3]. To prosument z magazynem energii, dzięki czemu może zapewnić usługi elastyczności, stabilizując sieć energetyczną oraz lepiej skorelować własne zapotrzebowanie na energię z produkcją energii.

Ze względu na charakterystyczną dla odnawialnych źródeł energii zależność od pogody, część wytwarzanej energii nie jest wykorzystana przez prosumenta, a zostaje wysłana do sieci energetycznej, w innych momentach prosument pobiera z sieci więcej energii niż produkuje. W różnych krajach stosuje się różne metody rozliczeń, na przykład net-billing, system opustów i taryfa gwarantowana.

Taryfa gwarantowana (ang. feed-in-tariff) to rozwiązanie, w której prosument sprzedaje energię elektryczną do sieci po stałej cenie przez wiele lat. Taryfy gwarantowane to rozwiązanie prawne powszechnie stosowane w USA, Australii, Niemczech i Japonii^[4]. W Polsce została wprowadzona w 2015 roku, lecz szybko została zastąpiona przez system opustów.

System opustów (net-metering) to system rozliczeń, w którym prosument energii odnawialnej może bezpłatnie odebrać określoną część energii wyeksportowaną do sieci energetycznej, zwykle w rozliczeniu rocznym.

System opustów przysługiwał w Polsce nowym prosumentom, którzy zgłosili swoje mikroinstalacje w okresie od 1 lipca 2016 do 31 marca 2022 roku. W tym czasie moc instalacji fotowoltaicznych w Polsce wzrosła z 199 MW do ponad 9000 MW, z czego większość przyłączonych mocy pochodziło z instalacji prosumentów energii odnawialnej^[5].

 Zobacz też: net-metering.

Net-billing to system rozliczeń, w którym prosument sprzedaje energię elektryczną po cenie dynamicznej, w różnym stopniu dokładności odzwierciedlającej sytuację na giełdzie energii.

W Polsce rozliczani na zasadzie net-billingu są prosumenci, których instalacja została zgłoszona po 1 kwietnia 2022^[6]. Wartość każdej kilowatogodziny energii oddanej do sieci ustalana jest na podstawie średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na Towarowej Giełdzie Energii z poprzedniego miesiąca, a od lipca 2024 – na podstawie ceny godzinowej^[7].

Koncepcja „prosumpcji” po raz pierwszy pojawiła w 1972 roku, kiedy to Marshall McLuhan i Barrington Nevitt postawili tezę, że wraz z rozwojem nowych technologii elektrycznych konsument może coraz częściej stawać się producentem^[8]. Dopiero jednak w 1980 roku termin został wprowadzony w książce The Third Wave przez Alvina Tofflera, pisarza i futurologa.

Z punktu widzenia nauk ekonomicznych prosumpcję definiuje się jako podjęte przez konsumenta czynności kreujące wartość, w wyniku których zostaje wytworzony produkt, który ostatecznie zostaje przez niego skonsumowany, a czynności te stają się doświadczeniami konsumenta z produktem^[9].

Termin prosumpcja w sensie socjologicznym jest rozumiany zaś jako zjawisko będące przyczyną rozmycia dotychczasowego podziału na rynku na sferę produkcyjną oraz sferę konsumpcyjną. Jest to proces obejmujący uczestniczenie jednostek, bądź zorganizowanych grup prosumentów w czynnościach wytwarzania produktu przeznaczonego dla własnego użytku^[10][11].

Prosument jest zaś uczestnikiem procesu prosumpcji, czyli użytkownikiem/konsumentem wytwarzającym produkt w celu jego skonsumowania we własnym zakresie, inaczej mówiąc produktu wytworzonego na własny użytek^[11][12].

W wyniku działalności prosumenta wytworzone może być zarówno dobro materialne, usługa, jak również koncepcja^[9].

Toffler podzielił prosumenta na dwie główne kategorie^[11]:

• prosumenta zaangażowanego w czynności prosumpcji pierwszej fali
• prosumenta zaangażowanego w czynności prosumpcji trzeciej fali.

Prosument pierwszej fali oczekuje głównie korzyści ekonomicznych płynących z czynności prosumpcyjnych, natomiast prosument trzeciej fali także korzyści społecznych i ekologicznych^[10]. Różnice w poziomie odczuwanych przez prosumenta korzyści można zilustrować, porównując prosumentów z krajów wysoko rozwiniętych oraz rozwijających się^[12][13].

Kolejną płaszczyzną, na której można dokonać klasyfikacji prosumpcji oraz prosumenta jest stopień i zakres kooperacji pomiędzy uczestnikami tego procesu. Prosumenta ze względu na zakres współpracy z pozostałymi uczestnikami rynku dzielimy na prosumenta uczestniczącego w^[12]:

• prosumpcji indywidualnej: cechuje ją całkowity brak kooperacji, pełna niezależność prosumenta od innych uczestników rynku, występuje wtedy, gdy prosument jako jednostka uczestniczy w procesie prosumpcji samodzielnie
• intraprosumpcji: to prosumpcja kolektywna, zachodzi wyłącznie w obrębie grupy prosumentów. Prosument uczestniczy w procesie współprojektowania lub koprodukcji produktu (przykładowo tworzenie otwartego oprogramowania, uzupełnianie wiedzy w bazie danych Wikipedii)
• interprosumpcji: zachodzi ona pomiędzy grupą prosumentów a producentem. Występuje w formie współpracy prosumenta internauty z producentem za pośrednictwem portali społecznościowych w celu opracowania nowych lub ulepszenia istniejących produktów (np. smaku produktów spożywczych).

Równie istotnym podziałem jest podział ze względu na etap produkcji, w którym uczestniczy prosument i jest związany z procesem kreowania wartości; można rozróżnić trzy jego główne etapy: etap początkowy, przedział centralny oraz etap końcowy^[9]. Przedziały te obejmują najczęściej czynności takie jak: badania rynku i projektowanie, gromadzenie surowców i wytwarzanie, marketing i reklama, sprzedaż i zakup, użytkowanie i konsumpcja oraz czynności post-konsumpcyjne, czyli utylizacja i recycling^[9]. Zauważyć jednak należy, iż prosument skłania się równie często do udziału we wszystkich etapach produkcji jednocześnie, co oznacza zarazem, iż uczestniczyć może on we wszystkich fazach wchodzących w skład procesu kreowania wartości^[9].

Należy również nadmienić, że za prosumenta (w nowoczesnym tego słowa znaczeniu) uznawany jest również konsument mający szeroką wiedzę o interesujących go produktach i usługach^[13]. Wiedzę tę wykorzystuje przy podejmowaniu decyzji zakupowych, a także chętnie przekazuje ją innym. Stara się, zwłaszcza za pośrednictwem Internetu, mieć aktywny udział w tworzeniu oraz w promowaniu produktów i usług jego ulubionej marki^[14].

Aktywność prosumentów widoczna jest również w obszarze zrównoważonego rozwoju^[10], a w szczególności ochrony środowiska^[15]. Określenie „prosument” jest używane, między innymi, w stosunku do producentów/konsumentów energii z mikro i małych źródeł odnawialnych^[16][17][18]. Wdrażanie rozwiązań energetyki rozproszonej tj. idea Autonomicznych Regionów Energetycznych czy Program Prosument, określane jest mianem prosumeryzmu energetycznego^[9].

Prosumeryzm (w szerokim tego słowa znaczeniu) można zdefiniować jako zbiór zachowań społecznych i postaw prosumenckich, które uznają za wyznacznik wartości produktu maksymalizację korzyści materialnych, jak również niematerialnych, tych płynących z procesu produkcji, jak również tych powstających w momencie konsumpcji^[9].

Prosumeryzm (poza formą społeczną i energetyczną) może przyjmować również formę polityczną (np. demokracja elektroniczna, demokracja bezpośrednia, demokracja energetyczna, jednomandatowe okręgi wyborcze) lub gospodarczą (rynki i gospodarki prosumenckie); może również stanowić podstawę do tworzenia nowego rodzaju ładu społeczno-gospodarczo-politycznego, stwarzając alternatywę dla rozwiązań oferowanych przez kapitalizm (lub komunizm)^[9].

Jedną z uczelni wyższych zajmujących się tematyką zachowań prosumenta na rynkach międzynarodowych jest Uniwersytet Techniczny w Monachium.

Termin „prosument” może też oznaczać nabywcę zaawansowanych technicznie towarów (na przykład kamer cyfrowych) o jakości (a więc i cenie) pośredniej między profesjonalną (biznesową) a standardową (konsumencką).^{[potrzebny przypis]}

Zobacz hasło prosument w Wikisłowniku

• wikinomia
• astroturfing
• crowdsourcing
• wspólna konsumpcja
• społeczeństwo konsumpcyjne
• spółdzielnia energetyczna
• zrób to sam

• Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii
• Bogusław Szymański, Instalacje fotowoltaiczne – teoria i praktyka, Wydanie 7, Kraków, ISBN 978-83-65874-00-9.
• Szymusiak Tomasz, Prosument – Prosumpcja – Prosumeryzm, Ekonomiczne oraz społeczne korzyści prosumpcji na przykładzie Polski oraz Niemiec (podejście naukowe), Wydawnictwo Bezkresy Wiedzy, 2015-10-30
• Prosument – konsument przyszłości, Marketing w praktyce 18.02.2009
• Dominik Koza: Prosument dobry dla dobrej reklamy, 13 stycznia 2008
• Nadchodzi era prosumenta, Świat Konsumenta 10.05.2008
• Biznes forum
• Szymusiak Tomasz, Prosumpcja – wyzwanie dla marketingu oraz zarządzania. Charakterystyka oraz klasyfikacja współczesnego Prosumenta. Studium przypadku: Polacy a Niemcy, Finanse, zarządzanie i rachunkowość. Polska, Europa, Świat 2020, pod red. D. Adrianowski, K. Patora, J. Sikorski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013
• Szymusiak Tomasz, Zaufanie społeczne jako czynnik determinujący Prosumeryzm na przykładzie ekologicznej żywności w Polsce oraz Niemczech, Zarządzanie przedsiębiorstwem we współczesnej gospodarce, pod red. T. Bernat, PPH ZAPOL Dmowski, Sobczyk Sp.J., Szczecin 2013
• Szymusiak Tomasz, Alvin Toffler Prosument czy Lead User współczesnej ekonomii?, Dokonania naukowe doktorantów, Creativetime, Kraków 2013
• Szymusiak Tomasz, Social and economic benefits of Prosumption and Lead User Phenomenon in Germany – Lessons for Poland, Sustainability Innovation, Research Commercialization and Sustainability Marketing, Sustainability Solutions, Kraków 2013
• Szymusiak Tomasz, Prosumption – ein neues Konzept. Zwischen Markt und Ökologie., Sustainability Solutions, Kraków 2013
• Szwed D., Maciejewska B., Smart grid – mądra sieć prosumentek i prosumentów OZE w: Demokracja energetyczna. Zielony Instytut, 2013
• Oficjalna strona programu PROSUMENT