W dzisiejszym świecie Obywatele rzymscy stał się tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu dużej liczby osób. Jej wpływ widać w różnych aspektach życia codziennego, od technologii po kulturę i społeczeństwo. Ponieważ Obywatele rzymscy stale ewoluuje i przyjmuje nowe formy, niezwykle ważne jest przeanalizowanie jego wpływu i zrozumienie jego roli w naszym ciągle zmieniającym się świecie. W tym artykule zbadamy różne aspekty Obywatele rzymscy, od jego początków po obecne skutki, w celu przedstawienia kompleksowego obrazu tego zjawiska i jego dzisiejszego znaczenia.
Obywatele rzymscy (łac. cives Romani, pierwotnie – quirites, później ogólnie – cives) – w prawie rzymskim kategoria osób wolnych, którym status civitatis umożliwiał korzystanie z pełnej rzymskiej zdolności prawnej.
Co do zasady obywatelstwo nabywało się przez urodzenie z rzymskiego małżeństwa, w którym oboje małżonków posiadało rzymskie obywatelstwo, a przynajmniej mieli je w momencie poczęcia dziecka.
Obywatelstwo rzymskie mogli nabyć Latynowie oraz peregryni (z wyjątkiem peregrini dediticii) na kilka sposobów, zależnie od okresu historycznego.
Ponadto obywatelem rzymskim mógł stać się niewolnik prawidłowo wyzwolony w sposób przewidziany przez prawo cywilne. Uprawnienia wyzwoleńca podlegały jednak pewnym ograniczeniom, był on też zobowiązany do określonych świadczeń na rzecz patrona (byłego właściciela) mogącego go w razie "niewdzięczności" (ingratia) przywrócić do poprzedniego stanu.
Wolno urodzony obywatel rzymski miał pełnię praw publicznych, na które składały się:
Obywatel rzymski mógł mieć pełną cywilną zdolność prawną, tj. mógł być podmiotem: rzymskich praw majątkowych, w szczególności własności kwirytarnej oraz rzymskiej władzy rodzinnej, tj. manus, patria potestas.
Z powyższymi uprawnieniami powiązana była zdolność do działania wedle prawa cywilnego:
Zdolność prawna mogła podlegać ograniczeniom poprzez umniejszenie czci obywatelskiej bądź podleganie władzy rodzinnej.
Zdolność do czynności prawnych obywatela ograniczała płeć, wiek oraz mogła zostać ograniczona jako efekt marnotrawstwa lub choroby umysłowej.
Obywatel rzymski mógł stracić obywatelstwo w wyniku capitis deminutio media. Utratę obywatelstwa pociągała za sobą również utrata wolności – capitis deminutio maxima.
W następstwie konfliktu Rzymu z jego sprzymierzeńcami, nadano ustawą z roku 89 p.n.e. (lex Iulia et Plautia Papiria) obywatelstwo wszystkim mieszkańcom Italii (Latynom).
Od czasów Klaudiusza obywatelstwo i prawo zawierania małżeństw nadawano żołnierzom Auxilii, którzy odsłużyli 25 lat w służbie Rzymu. Potwierdzeniem nadania przywileju były tzw. dyplomy wojskowe.
W roku 212 edyktem cesarza Karakalli (Constitutio Antoniniana) obywatelstwo uzyskali wszyscy mieszkańcy imperium, poza peregrynami „dediticii”.
Ostatecznie za cesarza Justyniana – w roku 530, objęto obywatelstwem wszystkich wolnych mieszkańców imperium.