Kozłek

Kwestia Kozłek jest czymś, co dotyczy nas wszystkich w większym lub mniejszym stopniu. Niezależnie od tego, czy chodzi o życie danej osoby, wydarzenie historyczne, gwiazdę, czy o jakąkolwiek inną dziedzinę, Kozłek wzbudza zainteresowanie i ciekawość ludzi. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane ze Kozłek, analizując jego implikacje, wpływ na społeczeństwo, jego dzisiejsze znaczenie i ewolucję w czasie. Od jego pochodzenia po wpływ na kulturę popularną, Kozłek to temat, który zasługuje na dogłębne omówienie i zrozumienie. Dołącz do nas w tej podróży pełnej odkryć i refleksji na temat Kozłek!

Kozłek
Ilustracja
Morfologia (kozłek lekarski)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

szczeciowce

Rodzina

przewiertniowate

Rodzaj

kozłek

Nazwa systematyczna
Valeriana L.
Sp. Pl. 31. 1753
Typ nomenklatoryczny

Valeriana pyrenaica L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Valeriana arizonica

Kozłek, waleriana (Valeriana L.) – rodzaj roślin z rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae. Należy do niego ok. 425[4] gatunków roślin. Występują na półkuli północnej, głównie w strefie umiarkowanej, nieliczne gatunki obecne są w strefie równikowej i na półkuli południowej. W Polsce w zależności od ujęcia systematycznego rośnie 5 lub 6 gatunków. Rośliny z tego rodzaju spotykane są w najróżniejszych siedliskach: na terenach skalistych, w formacjach trawiastych i leśnych, na mokradłach, na suchych i mokrych stokach gór[5].

Suszone kłącze kozłka lekarskiego używane jest w ziołolecznictwie, lokalnie wykorzystywane są leczniczo także inne gatunki. Niektóre kozłki uprawiane są jako rośliny ozdobne.

Naukowa nazwa rodzaju pochodzi prawdopodobnie od łacińskiego słowa valeo oznaczającego być zdrowym i stosowana była już w Średniowieczu, najwyraźniej ze względu na właściwości lecznicze kozłka[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rośliny te występują na półkuli północnej, zwłaszcza w klimacie umiarkowanym[5] (w Europie rośnie 20 gatunków[7]), nieliczne spotykane są na obszarach górskich w środkowej i południowej Afryce oraz w południowoamerykańskich Andach[5].

Gatunki Flory Polski[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World Online (jeśli jest inna)[4]

Morfologia

Owoc kozłka lekarskiego z puchem kielichowym
Pokrój
Byliny osiągające ponad 1 m wysokości[5]. Pęd rozwija się z podziemnego krótkiego lub długiego kłącza. Część gatunków wytwarza rozłogi. Pędy nagie lub pokryte włoskami – omszone, długo lub szorstko owłosione, włoski jedno- lub wielkokomórkowe[9].
Liście
Dolne liście (odziomkowe) zebrane w rozetę przyziemną, niepodzielone lub podzielone pierzasto, trwałe lub obumierające w miarę wzrastania pędu nadziemnego. Liście łodygowe zwykle naprzeciwległe, dolne ogonkowe, ku górze ogonek coraz bardziej skrócony i w końcu górne liście siedzące. Blaszka niepodzielona lub pierzasto złożona lub pierzasto sieczna lub wrębna[9].
Kwiaty
Drobne, zebrane są w baldachokształtne (spłaszczone od góry) gęste kwiatostany szczytowe lub kątowe. W czasie owocowania kwiatostany się rozluźniają z powodu wydłużania się szypułek. Rozgałęzienia kwiatostanu wsparte są przysadkami, dolnymi często klapowanymi, górnymi – całobrzegimi[9]. Kielich pierścieniowaty[9], zmienny – z niewyraźnymi ząbkami lub bez ząbków[5], w czasie owocowania przekształca się u większości gatunków w puch[9]. Korona z 5 zrośniętych płatków, niewielka, zwykle biała, różowa lub niebieskawa[5]. Pręciki trzy, zrośnięte z rurką korony[9]. Słupek jeden, z zalążnią dolną, trójkomorową, ale z zalążkiem rozwijającym się tylko w jednej komorze. Szyjka słupka pojedyncza, zakończona trójdzielnym znamieniem[5].
Owoce
Niełupki, z trzema żeberkami na wypukłej stronie i jednym żeberkiem na stronie płaskiej. Zwieńczone są u wielu gatunków włoskami lotnymi powstającymi z kielicha[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016) rodzaj należy do szeroko ujmowanej rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae, a w jej obrębie do podrodziny kozłkowych Valerianoideae. W niektórych ujęciach podrodzina ta podnoszona jest do rangi rodziny – kozłkowatych Valerianaceae[2][10][7].

Lista gatunków
 Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju kozłek.

Zastosowanie

Suszone kłącze kozłka lekarskiego używane jest w ziołolecznictwie. Roślina wykorzystywana była także w przemyśle perfumeryjnym. Jej charakterystyczny zapach i właściwości lecznicze (działanie uspokajające, nasenne oraz spazmolityczne) związane są z wytwarzaniem kwasu walerenowego, atrakcyjnego nie tylko dla ludzi, ale zwłaszcza dla kotów, psów i szczurów. Wykorzystywane leczniczo bywają także lokalnie i inne gatunki z tego rodzaju (zwłaszcza V. jatamansi). Niektóre gatunki są także uprawiane jako rośliny ozdobne (na przykład V. pratensis)[7].

W Polsce w uprawie odnotowane zostały następujące gatunki[11][12]:

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. .
  4. ↑ a b c Valeriana L., Plants of the World Online , Royal Botanic Gardens, Kew .
  5. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 318. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: 1996, s. 162. ISBN 83-05-12868-7.
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 958, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 198, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c d e f g Valeriana Linnaeus. Flora of China . .
  10. ↑ Genus Valeriana L., Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) , USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System .
  11. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  12. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 191-192. ISBN 978-83-925110-5-2.