Jan Tomasz Gross

Wygląd przypnij ukryj Jan Tomasz Gross
Ilustracja
Jan Tomasz Gross w Collège de France, 2019
Data i miejsce urodzenia

1 sierpnia 1947
Warszawa

Narodowość

polska

Język

angielski, polski

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Yale

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP
Strona internetowa

Jan Tomasz Gross (ur. 1 sierpnia 1947 w Warszawie) – polsko-amerykański socjolog i historyk, specjalizujący się w europejskiej historii XX wieku i historii zagłady Żydów, profesor emeritus Wydziału Historii Uniwersytetu w Princeton.

Życiorys

Urodził się w rodzinie polsko-żydowskiej. Jego ojciec, zasymilowany Żyd Zygmunt Gross, był awangardowym kompozytorem i adwokatem (bronił w procesach politycznych okresu stalinowskiego takie osoby, jak Władysław Bartoszewski i działacz PSL Stanisław Mierzwa). Matka, Hanna Szumańska, wywodziła się z rodziny szlacheckiej. W czasie okupacji była łączniczką Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej, a po wojnie tłumaczką klasycznej literatury francuskiej. Ratowała od zagłady Żydów, ocalając życie między innymi Zygmuntowi Grossowi, z którym pobrała się po wojnie.

W pierwszej klasie II Liceum im. Stefana Batorego Jan Gross, razem ze starszym o rok Adamem Michnikiem, założył samokształceniowy, międzyszkolny Klub Poszukiwaczy Sprzeczności. W 1965 roku dostał się na studia na Uniwersytecie Warszawskim; studiował początkowo fizykę, lecz ku niezadowoleniu ojca przeniósł się na socjologię. W czasie studiów należał do kręgu „komandosów”, grupy kontestującej realia polityczne PRL. Po zaangażowaniu się w protesty studenckie w marcu 1968 został aresztowany na pięć miesięcy. W wyniku nagonki antysemickiej zdecydował się emigrować z kraju, co po latach tłumaczył następująco:

I myśl, że jacyś ubecy mogliby mnie z Polski wygonić, w ogóle mi do głowy nie przychodziła – Polska jest tam, gdzie ja jestem! I odwrotnie – pozostanie w kraju w sytuacji, gdy urzędas z UB może mi mówić, co mam robić, to znaczy, wzywać na przesłuchanie, na które muszę się stawić – to dla mnie właśnie była zgoda na to, żeby UB urządzało mi życie!

W 1969 za namową matki wyemigrował z rodzicami do Stanów Zjednoczonych. 28 października 1969 roku wyemigrowała z Polski również Irena Grudzińska, z którą wziął ślub trzy lata później. W międzyczasie poświęcił się pracy naukowej. W 1975 obronił doktorat z socjologii na Uniwersytecie Yale, gdzie pracował do 1984 roku w dziedzinie socjologii i sowietologii, osiągając stanowisko docenta. W latach 1984–1992 był profesorem socjologii na Uniwersytecie Emory’ego w Atlancie, a w latach 1992–2003 wykładał politologię i studia europejskie w New York University. Był stypendystą fundacji Fullbrighta, Guggenheima, Hoovera i Rockefellera. Od 2003 roku jest profesorem historii uniwersytetu w Princeton.

W 1996 prezydent Aleksander Kwaśniewski odznaczył go Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

Praca naukowa

Zajmuje się naukami politycznymi i społecznymi, a w tym kontekście szczególnie problematyką II wojny światowej i Holocaustu. Na długo przed kontrowersyjnymi Sąsiadami Gross publikował m.in. prace o wojnie i polskim społeczeństwie pod niemiecką (Polish society under German occupation, 1979) oraz pod sowiecką okupacją (Revolution from abroad, 1988). W 1984 roku opublikował razem z Ireną Grudzińską-Gross książkę W czterdziestym nas Matko na Sibir zesłali... – wybór osobistych relacji polskich obywateli uwalnianych z obozów i ze zsyłki w głąb ZSRR. W 1986 roku w „Aneksie” (nr 41–42) pojawił się jego esej Ten jest z ojczyzny mojej..., ale go nie lubię, w którym pisał o przejawach masowego antysemityzmu Polaków podczas wojny, sprzyjającego realizowanej przez Niemców zagładzie. Ten jest... nie miał większego rozdźwięku społecznego; w 1998 roku esej znalazł się obok dwóch innych – Ja za takie oswobodzenie im dziękuję i proszę ich, żeby to był ostatni raz (o reakcji społeczności żydowskiej na okupację radziecką podczas II wojny światowej) oraz Ceny strachu (o antysemityzmie w powojennej Polsce) – w publikacji Upiorna dekada.

Autor książki Sąsiedzi (finał Nagrody Literackiej Nike 2001), dotyczącej pogromu w Jedwabnem, dokonanego 10 lipca 1941 na żydowskich mieszkańcach miasta przez Polaków z miasta i okolic. Publikacja wywołała w Polsce kontrowersje nie tylko wśród światopoglądowej prawicy, ale również w środowisku „Gazety Wyborczej”, której redaktor naczelny Adam Michnik uznawał sprawę konfliktów Polaków z Żydami za zamkniętą. Instytut Pamięci Narodowej wszczął po publikacji Grossa śledztwo i po dwóch latach potwierdził główne ustalenia Grossa: bezpośrednie sprawstwo w pogromach ze strony Polaków, działających za przyzwoleniem Niemców; zarzuty IPN-u natury merytorycznej dotyczyły głównie przeszacowanej przez Grossa liczby zamordowanych Żydów.

W czerwcu 2006 ukazała się w Stanach Zjednoczonych kolejna książka Grossa, Fear. Anti-Semitism in Poland After Auschwitz (Strach. Antysemityzm w Polsce po Auschwitz, wyd. pol. 2008), w której zajął się on problemem pogromu kieleckiego, krakowskiego i rzeszowskiego w 1946. Polskie wydanie ukazało się 11 stycznia 2008 nakładem wydawnictwa Znak. W 2011 roku Gross razem z Ireną Grudzińską wydał książkę Złote żniwa. Rzecz o tym, co się działo na obrzeżach zagłady Żydów, poświęconą losom mienia pożydowskiego na ziemiach polskich. Apodyktyczny ton, z jakim Gross pisał Strach oraz Złote żniwa, był krytykowany m.in. przez Aleksandra Smolara: „Nie można pisać o tym, co się działo w Polsce, zapominając o tym, co w tym samym czasie miało miejsce w Europie – w całym pasie krajów okupowanych przez Związek Radziecki i Niemcy. Do pogromów doszło także w Rumunii, na Węgrzech, w państwach nadbałtyckich...”

W 2021 r. znalazł się na 13. miejscu listy najbardziej wpływowych historyków i historyczek przygotowanej przez Academic Influence.

Kontrowersje

W artykule opublikowanym na Project Syndicate Eastern Europe’s Crisis of Shame (Wschodnioeuropejski kryzys wstydu), Gross stwierdził: „Polacy, którzy zasłużenie są dumni z oporu ich społeczeństwa wobec nazistów, faktycznie zabili w czasie wojny więcej Żydów niż Niemców”. Wypowiedź Grossa, głównie za sprawą niemieckiego przedruku w „Die Welt”, spotkała się z zarzutami manipulacji historycznej; Ambasador RP w Niemczech Jerzy Margański zapowiedział przygotowanie listu protestacyjnego do „Die Welt” w tej sprawie, a ambasador Polski w Stanach Zjednoczonych Ryszard Schnepf oświadczył, że artykuł Grossa przyjął z niedowierzaniem i konsternacją. 15 września 2015 na podstawie art. 133 Kodeksu karnego prokuratura Rejonowa Warszawa-Żoliborz wszczęła śledztwo w powyższej sprawie. W styczniu 2016 Kancelaria Prezydenta RP zwróciła się do MSZ z prośbą o opinię dotyczącą możliwości odebrania profesorowi Janowi Tomaszowi Grossowi Krzyża Kawalerskiego Orderu Zasługi RP. Zdaniem Grzegorza Wysockiego – choć wypowiedź Grossa była niefortunna – została mylnie zrozumiana jako jednoznacznie antypolska.

Publikacje

Autorskie

Redakcje

Inne

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i AndrzejA. Kaczyński AndrzejA., Jan Tomasz Gross, Twórcy , Culture.pl, 2021  .
  2. ↑ Advanced People Search – Gross, Jan T.. Princeton University. . (ang.).
  3. ↑ J.T. Gross: Postawcie pomniki wywiezionym z miasteczek Żydom zamiast Kaczyńskiemu , KrytykaPolityczna.pl, 12 lutego 2018   (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g h GrzegorzG. Wysocki GrzegorzG., Jan Tomasz Gross: niewygodny arcy-Polak. Z Wikipedii wynika, że jest trzeciorzędnym historykiem czasem budzącym kontrowersje , wyborcza.pl, 15 czerwca 2019   (pol.).
  5. ↑ M.P. z 1997 r. nr 6, poz. 47, pkt 27.
  6. ↑ Nagroda Nike 2001. nike.org.pl. .
  7. ↑ DariuszD. Stola DariuszD., Jedwabne: Revisiting the Evidence and Nature of the Crime, „Holocaust and Genocide Studies”, 17 (1), 2001, s. 139–152 .
  8. ↑ JustynaJ. Grochal JustynaJ., Prof. Barbara Engelking jedną z najbardziej wpływowych światowych historyczek i historyków , www.wysokieobcasy.pl, 3 sierpnia 2021  .
  9. ↑ Jan T.J.T. Gross Jan T.J.T., Eastern Europe’s Crisis of Shame , Project Syndicate  .
  10. ↑ a b Jan TomaszJ.T. Gross Jan TomaszJ.T., Wschodnioeuropejski kryzys wstydu , Krytyka Polityczna, 17 września 2015  .
  11. ↑ gż, br: Gross oskarża Polskę. MSZ ostro reaguje. Onet.pl, 14 września 2015. .
  12. ↑ mk/jh/rk, Polish Foreign Min. rebukes Gross over Die Welt refugee article , Radio Poland, 14 września 2015  .
  13. ↑ USA: Ambasador Schnepf krytykuje Grossa , Dziennik Gazeta Prawna, 16 września 2015   (pol.).
  14. ↑ Jest śledztwo ws. słów Jana T. Grossa , Onet.pl, 15 października 2015   (pol.).
  15. ↑ Gross straci państwowe odznaczenie? Prezydent poprosił MSZ o opinię , Wprost, 9 lutego 2016  .

Linki zewnętrzne

Kontrola autorytatywna (osoba):Encyklopedie internetowe: Identyfikatory zewnętrzne: