Jan Jonston

Wygląd przypnij ukryj Jan JonstonJohannes Jonstonus Polonus
Ilustracja
Portret Jana Jonstona
miedzioryt Christiana Romsteta, 1673
Data i miejsce urodzenia

3 września 1603
Szamotuły

Data i miejsce śmierci

8 czerwca 1675
Składowice

Miejsce spoczynku

cmentarz braci czeskich w Lesznie

Zawód, zajęcie

botanik
lekarz
historyk
pedagog
filozof

Tytuł naukowy

doktor medycyny

Alma Mater

Uniwersytet w Lejdzie

Rodzice

Simon Johnston (zm. 1618) i Anna Becker (zm. 1617)

Małżeństwo

1. Krystyna Hortensius (zm. 1637)
2. Anna Vechner

Dzieci

2.1. Mateusz
2.2. Jan
2.3. Anna Maria
2.4. Anna Regina

Jan Jonston (ur. 3 września 1603 w Szamotułach, zm. 8 czerwca 1675 w Składowicach) – polski przyrodoznawca, historyk, filozof, pedagog, lekarz, pisarz medyczny i przyrodniczy; swoje prace publikował jako Joannes Jonstonus. Europejską rangę naukową zyskał jako autor prac z dziedziny historii naturalnej, a jego dzieła były tłumaczone i wielokrotnie wznawiane.

Rodzina

Był synem szkockiego imigranta Simona Johnstona (zm. 1618), który był kalwinem i w 1596 roku wraz z dwoma braćmi - Gilbertem oraz Franciszkiem uciekł ze Szkocji przed prześladowaniami religijnymi. Wraz z Franciszkiem osiadł w Polsce poślubiając w 1601 roku mieszczkę szamotulską Annę Becker (zm. 1617). W 1603 roku ze związku tego urodził się Jan Jonston. Para miała również drugiego syna Aleksandra  .

W 1637 roku Jan Jonston poślubił Krystynę, córkę Samuela Hortensiusa, aptekarza ze Wschowy, a po jej śmierci (zm. 12 lipca 1637) w roku 1638 poślubił Annę Rozynę, córkę lekarza królewskiego Mateusza Vechnera (1587–1630), także ze Wschowy. Z tego małżeństwa urodziła się czwórka dzieci (Mateusz, Jan, Anna Maria, Anna Regina), ale tylko Anna Regina przeżyła rodziców. Była żoną wrocławskiego patrycjusza Samuela von Schaff .

Życiorys i wykształcenie

Pomnik Jana Jonstona w Lesznie

Jan Jonston urodził się w 1603 roku w Szamotułach leżących wówczas w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przez prawie całe życie związany był z Wielkopolską i czuł się Polakiem. Wielokrotnie pisał o sobie w dokumentach i dziełach spisanych po łacinie „Polonus”, „Lesnense” lub „Scoto-Polonus”   . Świadczą o tym m.in. własnoręczne wpisy uczonego zachowane w księgach immatrykulacyjnych zagranicznych uczelni gdzie studiował: Polonus, medicinae studiosus w Groningen, Scoto-Polonus medicinae, philosophiae et atrium collentissimus we Franeker  .

Od 1611 uczył się przez trzy lata w szkole braci czeskich w Ostrorogu, skąd przeniósł się do gimnazjum ewangelickiego w Bytomiu Odrzańskim, gdzie uczył się w latach 1616–1617. Kontynuował naukę w gimnazjum Toruniu (1619–1623), skąd wyniósł doskonałą znajomość języka hebrajskiego. W latach 1623–1625 studiował w Szkocji (w St. Mary’s College na Uniwersytecie w St Andrews) język hebrajski, filozofię i teologię. Osiadł w Lesznie, gdzie pracował jako nauczyciel prywatny oraz gimnazjalny .

Przyjaźnił się z Janem Amosem Komenskim (Comeniusem), przebywającym w tym czasie również w Lesznie. Obaj byli wykładowcami w miejscowym gimnazjum. Wiele podróżował po Europie (Włochy, Francja) i doskonalił swoje wykształcenie we Frankfurcie nad Odrą, Lipsku, Wittenberdze, Berlinie, Groningen, Franeker (od 1629 studia medyczne), Lejdzie (1630, 1632–1633), Londynie (1631) i Cambridge (1631, 1634).

Powrócił do Leszna w 1632, wkrótce został lekarzem nadwornym wojewodzica Bogusława Leszczyńskiego oraz lekarzem miejskim miasta Leszna (nosił oficjalny tytuł Archiater et Civitatis Lesnensis Physicus Ordinarius).

W roku 1632 uzyskał doktorat z medycyny na uniwersytecie w Lejdzie i potwierdził w tym samym roku w Cambridge. Jego osiągnięcia badawcze znalazły uznanie i otrzymał propozycje objęcia katedr na uniwersytetach (w Deventer w 1631, we Frankfurcie nad Odrą w 1642, w Heidelbergu w 1642, w Lipsku w 1663), ale żadnej nie przyjął.

Po spaleniu protestanckiego Leszna przez wojska polskie w czasie potopu szwedzkiego opuścił ziemie Rzeczypospolitej i w 1656 przeniósł się do swojego majątku w Składowicach koło Lubina. Tam też zmarł 8 czerwca 1675; jego zwłoki kilka miesięcy później przewieziono do Leszna.

Twórczość

Jonston stworzył wybitne dzieła typu encyklopedycznego. Zgłębiał filozofię, teologię oraz nauki przyrodnicze – szczególne zasługi ma w dziedzinie entomologii, botaniki i ornitologii.

Nauki przyrodnicze

Jonston był pierwszym polskim autorem, którego praca była popularyzowana w Japonii i miała wpływ na kształtowanie się wiedzy o historii naturalnej w tym kraju już w czasach sioguna Yoshimune Tokugawy.

W 1662 opublikował Dendrographias sive historiae naturalis de arboribus et fructibus tam nostri, quam peregrini orbis libri decem figuris aeneis adornati – pierwszą na świecie monografię dendrologiczną.

Filozofia

W epoce w której żył, filozofia i nauki przyrodnicze były ściśle związane. Jego prace zawierają liczne treści związane z filozofią przyrody i etyką.

W młodzieńczych pracach (np. O stałości natury) wskazywał na istnienie postępu moralnego w dziejach, w szczególności o coraz mniejszym okrucieństwie ludzkości.W Polymathiae filologicae podejmował problem charakteru, zachowań moralnych i cnót, rysując wzorzec człowieka pilnego, sumiennego i stałego w czynieniu dobra. Zajmował się też etyką lekarską, nawiązując do Hipokratesa .

Ważniejsze dzieła naukowe

Strona tytułowa "Historiae naturalis” (1653) Ilustracja z pracy J. Jonstona Historiae naturalis de exanguibus aquaticis (1650)

Listy

Upamiętnienie

W Lesznie znajduje się jedyny w Europie pomnik Jana Jonstona.

Przypisy

  1. ↑ Jonston Jan, Encyklopedia PWN  .
  2. ↑ Darwin’s Ancestors, Bryn Mawr College, Pennsylvania 2009/10 .
  3. ↑ a b c d Piwoń 1974 ↓.
  4. ↑ a b c d Kaczmarek 2002 ↓.
  5. ↑ Iłowiecki 1981 ↓.
  6. ↑ Jan Jonston – bibliography, Whonamedit.com – A dictionary of medical eponyms .
  7. ↑ Tokugawa Yoshimune and the Germination of Dutch Studies, Japan-Nederlands Exchange in the Edo Period .
  8. ↑ Człowiek potrzebuje do życia ogrodów i bibliotek. Prace znanych botaników ze zbiorów specjalnych Biblioteki Raczyńskich, katalog wystawy, Poznań, 2016.
  9. ↑ Jedynak 1986 ↓.

Bibliografia


Linki zewnętrzne

Kontrola autorytatywna (osoba):Encyklopedia internetowa: