Jan Chudzik

W tym artykule temat Jan Chudzik zostanie omówiony z szerokiej i szczegółowej perspektywy. Poprzez wyczerpującą analizę zbadane zostaną różne aspekty związane ze Jan Chudzik, w tym jego pochodzenie, ewolucja i dzisiejsze znaczenie. Zbadane zostaną różne punkty widzenia, teorie i badania dotyczące Jan Chudzik, aby zapewnić kompleksową i wzbogacającą wizję tego tematu. Ponadto przeanalizowane zostaną konkretne przykłady i przypadki praktyczne, które ilustrują znaczenie i wpływ Jan Chudzik w różnych kontekstach. Na koniec zostaną zaproponowane refleksje i wnioski, które zachęcą czytelników do pogłębienia zrozumienia i docenienia Jan Chudzik.

Jan Chudzik
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 października 1904
Wołoszyny

Data i miejsce śmierci

14 maja 1933
Brzozów

Przyczyna śmierci

zamach

Miejsce spoczynku

cmentarz w Brzozowie

Zawód, zajęcie

prawnik

Narodowość

polska

Edukacja

Państwowe Gimnazjum w Nisku

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Stanowisko

aplikant notarialny

Partia

Obóz Wielkiej Polski / Stronnictwo Narodowe

Wyznanie

rzymskokatolickie

Małżeństwo

Janina

Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Chudzik (ur. 11 października 1904 w Wołoszynach, zm. 14 maja 1933 w Brzozowie) – polski prawnik, działacz narodowy i społeczny, podchorąży lotnictwa wojskowego II RP.

Życiorys

Urodził się w Wołoszynach (późniejszy powiat niżański, obecnie części wsi Wólka Tanewska) w rodzinie chłopa ze wsi Kamień w powiecie rzeszowskim. Został absolwentem Państwowego Gimnazjum w Nisku. Podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, które po trzech latach kontynuował i ukończył na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego uzyskując tytuł magistra praw. Podczas studiów wstąpił do Związku Akademickiego „Młodzież Wszechpolska” i Straży Narodowej.

Po 1926 został działaczem narodowym w ramach Obozu Wielkiej Polski. W tej organizacji został przewodniczącym komitetu powiatowego Ruchu Młodych Obozu Wielkiej Polski w Brzozowie[1]. Kierował Sekcją Młodych Stronnictwa Narodowego. Od 1929 przez dwa lata pełnił funkcję sekretarza osobistego Romana Dmowskiego w Chludowie. Odbył służbę wojskową w szkole lotnictwa w Dęblinie i został mianowany podchorążym lotnictwa (według innego źródła porucznik), po czym przeniesiony do rezerwy. Został kandydatem notarialnym, zamieszkał w Brzozowie, gdzie rozpoczął aplikację notarialną u rejenta Leona Gwóździa. Działał społecznie na rzecz mieszkańców ziemi brzozowskiej w zakresie udzielanych porad prawnych, czym zyskał przychylność lokalnej ludności, co jednocześnie przyniosło poparcie dla ruchu narodowego. W wyborach parlamentarnych w 1930 kandydował do Sejmu RP III kadencji z Listy Narodowej Nr 4 (Stronnictwa Narodowego) w okręg wyborczym nr 47[2].

W niedzielę 14 maja 1933 Jan Chudzik został zamordowany w skrytobójczym zamachu[3], zaplanowanym na osobę prezesa powiatowych struktur Stronnictwa Narodowego w Brzozowie, mjr. Władysława Owoca. Wcześniej tego dnia obaj uczestniczyli w wiecu politycznym posła tej partii, Stanisława Rymara, a po jego zakończeniu wszyscy trzej przebywali wieczorem na plebanii parafii Przemienienia Pańskiego w Brzozowie u ks. proboszcza Kazimierza Dutkiewicza, gdzie był także rejent Gwóźdź. Stamtąd, pożegnawszy się, wyszli Chudzik i Owoc, a następnie także Gwóźdź, po czym dwaj pierwsi stali się ofiarami skrytobójczego zamachu dokonanego ok. godz. 22.30 w mroku w jednej z brzozowskich uliczek nieopodal plebanii[4][5][6]. Strzały padły z broni śrutowej; J. Chudzik został trafiony całym nabojem śrutowym w tył głowy i zmarł na miejscu, zaś mjr. W. Owoc został ranny w wyniku trafienia 21 śrucinkami[4][7][8]. Do zdarzenia doszło podczas ulewnego deszczu[9].

Po pogrzebie w dniu 16 maja 1933 o godz. 16 Jan Chudzik został pochowany na cmentarzu w Brzozowie[10]. W manifestacyjnym pogrzebie, który zgromadził tłumy – także przyjezdnych żałobników, uczestniczyli m.in. senator Michał Siciński oraz przemawiający nad trumną redaktorzy Klaudiusz Hrabyk („Słowo Polskie”) i Włodzimierz Bilan („Ziemia Przemyska”) oraz poseł Stanisław Rymar[11][12][13][14][15].

Nagrobek Jana Chudzika

Żoną Jana Chudzika od 1931 była Janina, z zawodu nauczycielka, z którą miał córkę i syna, który urodził się w dniu pogrzebu Jana Chudzika. Po zamachu, z inicjatywy związanego z ruchem narodowym „Kuriera Lwowskiego” zorganizowano zbiórkę wsparcia finansowego na rzecz rodziny Jana Chudzika[16]. Po śmierci Jana Chudzika jego żona Janina doznała uszczerbku na zdrowiu psychicznym (stwierdzono u niej ciężką depresję[17]), uniemożliwiającym pracę zarobkową i przebywała na leczeniu w Zakopanem[18]. Zmarła 12 czerwca 1938 w wieku 33 lat (do tego czasu była nauczycielką publicznej szkoły powszechnej w Przychojcu; przepracowała w zawodzie 12 lat)[19].

Był synem wiernym Bogu, Ojczyźnie, Rodzinie
Czynów jego busolą była w Polskę wiara
Jednak w życia rozkwicie z rąk rodaka ginie
Jak skrytobójczej zbrodni bezwinna ofiara

Przechodniu! Zechciej zanieść do Boga westchnienie
By krwi jego ofiara nie była daremna
By spełnił serca Jego gorące marzenie
I polski naród złączył miłością wzajemną

Inskrypcja na grobie Jana Chudzika[20]

Proces

Tuż po zamachu na miejsce zbrodni przybył sędzia śledczy Sądu Okręgowego w Sanoku, Zygmunt Kruszelnicki, który podjął pierwsze czynności[4]. Wówczas ciało Jana Chudzika zostało oddane do jego domu, a ranny mjr Owoc został przewieziony do szpitala w Sanoku[4]. 16 maja 1933 rano na miejsce zdarzenia przybył naczelnik wydziału śledczego ze Lwowa, nadkomisarz Jan Petri, który prowadził czynności przez cały dzień[21].

Budynek sądu w Sanoku

Proces w sprawie zamachu toczył się od 18 września 1933 przed Sądem Okręgowym w Sanoku i był obiektem sporego zainteresowania opinii publicznej, m.in. wydawano specjalne bilety wstępu na salę sądową[22][23][24][25] (w tym samym czasie przed sądem w pobliskim Samborze toczył się inny proces w sprawie głośnego zabójstwa politycznego, Tadeusza Hołówki[26]). O sprawie pisano także w prasie zagranicą[27]. Do wykrycia sprawców przyczyniła się informacja przekazana przez anonimowego informatora[28]. Zabójstwo nosiło znamiona charakteru politycznego, zaś podnoszone były zarzuty, iż prasa sanacyjna lekceważy przebieg procesu i preparuje informowanie o nim oraz że bardziej jest zainteresowana doniesieniami o procesie Rity Gorgonowej (toczonego w tym samym czasie[29]). Oskarżony o dokonanie zabójstwa Jana Chudzika został urzędnik Komunalnej Kasy Oszczędności w Brzozowie, Roman Jajko (aresztowany 23 maja 1933[30][31][32]), podżegać do zabójstwa i współpracować z zamachowcem miał wywiadowca Policji Państwowej w Brzozowie, starszy przodownik Stefan Stankiewicz, który dostarczył dubeltówkę (został aresztowany 30 maja 1933[33]), zaś o współudział był również oskarżony komisarz posterunku powiatowego Policji Państwowej w Brzozowie, Bolesław Drewiński[34], który miał namawiać Stankiewicza o zorganizowanie zamachu na mjr. W. Owoca[35]. Do aresztowania dwóch pierwszych przyczynił się sędzia Zygmunt Kruszelnicki, który w śledztwie wykazał także powiązanie ze sprawą Drewińskiego[17]. Funkcję przewodniczącego składu sędziowskiego w procesie pełnił sędzia Zygfryd Gölis[36][37], wotantami byli sędziowie sądu okręgowego Jan Petrowicz i Czesław Braun, prokuratorem oskarżającym był Kazimierz Ansion[38]; jako zastępcy strony cywilnej zostali wyznaczeni przez poszkodowanych mjr. W. Owoca i Janinę Chudzik (w imieniu nieletnich dzieci Jana Chudzika, syna i córki) adwokaci Jan Pieracki i Stanisław Zieliński (obaj posłowie na Sejm RP i działacze Stronnictwa Narodowego); adwokatami oskarżonych byli mecenasi Marian Konstanty Głuszkiewicz, dr Izydor Fell i dr Jonasz Spiegel[39]. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Sanoku z 26 września 1933 oskarżeni zostali skazani na kary pozbawienia wolności bez zawieszenia: R. Jajko – 2 lata, B. Drewiński – 5 lat, S. Stankiewicz – 2 lata i 6 miesięcy[40][41][42][43][44][45] (podczas procesu Drewiński stwierdził, że wcześniej Stankiewicz był siedmiokrotnie karany więzieniem[46]). W styczniu 1934 Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną dotyczącą wyroku na Drewińskiego, zaś w odniesieniu do skargi kasacyjnej Stankiewicza orzekł werdykt za prawidłowy, jednak uchylił wyrok dotyczący wymiaru kary i przekazał sprawę do Sądu Okręgowego w Sanoku[47][48][49][50]. Na ponownej rozprawie przed SO w Sanoku 2 marca 1934 zapadł wyrok skazujący Stankiewicza na karę 2,5 roku pozbawienia wolności[51].

W 1933 we Lwowie ukazała się publikacja pt. O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku), stanowiąca relację z przebiegu procesu o zabójstwo Jana Chudzika[52].

Epilog

Ze sprawą przygotowania i dokonania zamachu był powiązany starosta powiatu brzozowskiego, Bronisław Nazimek, który w lipcu 1933 został odwołany z tej funkcji[53] (w tym czasie posady starostów stracili też Tadeusz Celewicz z powiatu ropczyckiego i Leonard Chrzanowski z powiatu łańcuckiego)[54].

W artykule pt. Ponure wspomnienia, który ukazał się na łamach „Warszawskiego Dziennika Narodowego” 14 lipca 1939, wskazano zdarzenia, które nastąpiły w kolejnych latach po procesie o zabójstwo Jana Chudzika: rejent Leon Gwóźdź decyzją ministra sprawiedliwości Czesława Michałowskiego został usunięty z notariatu, sędzia SO w Sanoku Zygmunt Kruszelnicki, który przyczynił się do aresztowania Romana Jajki, po likwidacji tej instytucji został przeniesiony w stan nieczynny, a następnie na emeryturę, ks. Kazimierz Dutkiewicz był obiektem szykan, wskutek czego przeniósł się z Brzozowa do Krosna, przed 1939 na wolność wyszli skazani Roman Jajko i Stefan Stankiewicz, zaś w połowie 1936 zmarł w więzieniu w Łomży odbywający tam karę komisarz Bolesław Drewiński[55][56]. Według relacji rodziny miał on informować o poddaniu go w czasie osadzenia kuracji w formie zastrzyków, po której podupadał na zdrowiu[57]. Jego śmierć nastąpiła w trakcie trwającej sprawy apelacyjnej, zaś jego obrońca w tym postępowaniu, mec. Głuszkiewicz, został w tym czasie otruty[57] względnie zastrzelony w kancelarii[58]. Bolesław Drewiński był wujem poety Janusza Szubera, który odniósł się do jego osoby w wierszu Przedwiośnie 1935, opublikowanym w tomiku poezji pt. Przedwiośnie 1935[58].

Adwokat dr Mieczysław Jarosz określił sprawę morderstwa Jana Chudzika mianem wielkiego skandalu politycznego II Rzeczypospolitej, zaś sam proces noszący znamiona manipulacji[57].

Biogram Jana Chudzika ukazał się w publikacji pt. I o nich musimy pamiętać. Polityczni działacze narodowi, autorstwa Edwarda Węgierskiego, wydanej w 2014[59].

Przypisy

  1. ↑ Ruch organizacyjny. Przemyśl (woj. lwowskie). „Szczerbiec”, s. 6, Nr 8 z 10 kwietnia 1932. 
  2. ↑ Lista kandydatów Stronnictwa Narodowego na posłów do Sejmu w okręgu 47. „Głos Jarosławski”. Nr 44, s. 1, 1 listopada 1930. 
  3. ↑ Jan Chudzik. Nekrolog. „Szczerbiec”. Nr 17, s. 3, 25 maja 1933. 
  4. ↑ a b c d Z kraju i ze świata. Zamordowanie działacza narodowego mag. Jana Chudzika. „Szczerbiec”. Nr 17, s. 5, 25 maja 1933. 
  5. ↑ Stanisław Bulza: Zwycięstwo Prawdy – pamięci Adama Doboszyńskiego (1904-1949), Wielkiego Polaka. 2014-01-11. . .
  6. ↑ Proces o mord polityczny. „Dziennik Ludowy”, s. 5, Nr 214 z 19 sierpnia 1933. 
  7. ↑ Zamordowanie kandydata notarialnego. „Gazeta Lwowska”, s. 7, Nr 134 z 17 maja 1933. 
  8. ↑ Zamordowanie działacza narodowego w Małopolsce. „Orędownik Wielkopolski”, s. 4, Nr 113 z 17 maja 1933. 
  9. ↑ Z kraju. Morderstwo w Brzozowie. „Kurier Warszawski”, s. 4, Nr 135 z 17 maja 1933. 
  10. ↑ Śledztwo w sprawie zajść w Brzozowie. „Głos Narodu”, s. 1, Nr 132 z 17 maja 1933. 
  11. ↑ Z kraju i ze świata. Pogrzeb ś.p. mgr. Jana Chudzika. „Szczerbiec”. Nr 17, s. 5, 25 maja 1933. 
  12. ↑ Manifestacyjny pogrzeb ś. p. Chudzika. „Nowiny Codzienne”, s. 1, Nr 148 z 17 maja 1933. 
  13. ↑ Wspaniały pogrzeb skrytobójczo zamordowanego działacza narodowego. „Orędownik Wielkopolski”, s. 5, Nr 114 z 18 maja 1933. 
  14. ↑ Ś. p. Jan Chudzik. „Kurier Warszawski”. 136, s. 4, 18 maja 1933. 
  15. ↑ Klaudiusz Hrabyk. Wspomnienia, cz. V. „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”. 10/2,, s. 202-03, 1971. 
  16. ↑ Po tragedii brzozowskiej. „Orędownik Wielkopolski”, s. 1, Nr 121 z 27 maja 1933. 
  17. ↑ a b Zakończone postępowanie dowodowe w procesie sanockim. „Nowiny Codzienne”. Nr 281, s. 1, 24 września 1933. 
  18. ↑ O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku). Lwów: 1933, s. 48.
  19. ↑ Z żałobnej karty. „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego”, s. 327, Nr 7-8 z 31 sierpnia 1938. 
  20. ↑ Krzysztof Kaczmarski. O mordzie w Brzozowie i procesie w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 39 (307), s. 11, 26 września 1997. 
  21. ↑ Po zbrodni w Brzozowie. Śledztwo prowadzi nadkomisarz Petry ze Lwowa. „Nowiny Codzienne”. Nr 148, s. 1, 17 maja 1933. 
  22. ↑ O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku). Lwów: 1933, s. 3.
  23. ↑ O zamordowanie ś. p. Chudzia. „Kurier Warszawski”, s. 5, Nr 259 z 19 września 1933. 
  24. ↑ Jayko i dwaj policjanci oskarżeni o zamordowanie działacza narodowego. „Nowiny Codzienne”, s. 1, Nr 274 z 17 września 1934. 
  25. ↑ Proces w Sanoku. „Głos Narodu”, s. 1, Nr 252 z 19 września 1933. 
  26. ↑ Dwa procesy / Z Sądów. „Kurier Warszawski”, s. 3, 5, Nr 266 z 26 września 1933. 
  27. ↑ Militärzeitung. „Neues Wiener Journal”. Nr 14317, s. 13, 29 września 1933. (niem.). 
  28. ↑ Z kraju i ze świata. Proces o zabójstwo ś. p. Chudzika. „Szczerbiec”, s. 3, Nr 27 z 17 września 1933. 
  29. ↑ Zacięta walka o wolność Gorgonowej / Zeznania brata w procesie o zbrodnię w Brzozowie. „Dobry Wieczór! Kurier Czerwony”. Nr 219, s. 3, 23 września 1933. 
  30. ↑ Z kraju. Echa mordu w Brzozowie. „Kurier Warszawski”, s. 4, Nr 142 z 24 maja 1933. 
  31. ↑ Urzędnik K. K. O. mordercą ś. p. Chudzika. „Orędownik Wielkopolski”, s. 1, Nr 120 z 25 maja 1933. 
  32. ↑ Z kraju i ze świata. Aresztowanie zabójcy ś. p. Chudzika. „Szczerbiec”, s. 6, Nr 19 z 10 czerwca 1933. 
  33. ↑ Z kraju i ze świata. Dalsze aresztowania w Brzozowie. „Szczerbiec”, s. 6, Nr 19 z 10 czerwca 1933. 
  34. ↑ Bolesław Drewiński, ur. 2 kwietnia 1895, w tym czasie jako podporucznik rezerwy żandarmerii Wojska Polskiego pełnił służbę w Policji Państwowej. Por. Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934, s. 192, 1036.
  35. ↑ Z kraju i ze świata. Proces o zamordowanie ś. p. Chudzika. „Szczerbiec”, s. 3-4, Nr 28 z 24 września 1933. 
  36. ↑ Proces o zamordowanie śp. Mgr. Chudzika. „Ziemia Rzeszowska i Jarosławska”, s. 3, Nr 36 z 8 września 1933. 
  37. ↑ O zamordowanie ś.p. Chudzika. „Słowo Pomorskie”, s. 1, Nr 206 z 8 września 1933. 
  38. ↑ Prokurator żąda skazania zabójców ś. p. Chudzika. „Express Ilustrowany”, s. 3, Nr 269 z 28 września 1933. 
  39. ↑ O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku). Lwów: 1933, s. 3-4, 14, 24, 46, 48, 57, 62.
  40. ↑ Mordercy z Brzozowa skazani. „Nowiny Codzienne”. Nr 284, s. 1, 27 września 1933. 
  41. ↑ Wyrok w procesie o zabójstwo ś. p. Chudzika. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 268 z 29 września 1933. 
  42. ↑ Z kraju i ze świata. Wyrok w procesie o zamordowanie ś. p. Chudzika. „Szczerbiec”, s. 3, Nr 29 z 1 października 1933. 
  43. ↑ Surowy wyrok w procesie sanockim. „Ilustrowana Republika”, s. 4, Nr 269 z 27 września 1933. 
  44. ↑ O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku). Lwów: 1933, s. 63.
  45. ↑ Echa zabójstwa ś.p. Chudzika. „Orędownik Wielkopolski”, s. 4, Nr 52 z 6 marca 1934. 
  46. ↑ Proces o zabójstwo ś. p. Chudzika. „Express Ilustrowany”, s. 1, Nr 262 z 22 września 1933. 
  47. ↑ Ciekawy okaz komisarza policji. Organizator mordu w Sanoku będzie sądzony w Warszawie. „Nowiny Codzienne”, s. 1, Nr 4 z 4 stycznia 1934. 
  48. ↑ Z sądów. O zajścia w Brzozowie. „Kurier Warszawski”. Nr 7, s. 11, 8 stycznia 1934. 
  49. ↑ Na tajnem posiedzeniu sądu będzie rozpatrzona sprawa eks-komisarza Drewińskiego. „Nowiny Codzienne”, s. 3, Nr 8 z 9 stycznia 1934. 
  50. ↑ Zatwierdzenie wyroku na b. komisarza policji Drewińskiego. „Polska 30-halerzówka”, s. 5, Nr 8 z 11 stycznia 1934. 
  51. ↑ Echo policyjnego morderstwa w Brzozowie. „Dziennik Ludowy”. Nr 51, s. 6, 4 marca 1934. 
  52. ↑ O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku). Lwów: 1933, s. 1-68.
  53. ↑ Jerzy Paciorkowski. Podżegacze z Brzozowa. „Policja 997”, s. 39, Nr 3 (108) z marca 2014. ISSN 1734-1167. 
  54. ↑ Następstwa wydarzeń w Małopolsce środkowej. „Dziennik Ludowy”, s. 1, Nr 173 z 1 sierpnia 1933. 
  55. ↑ M. N.. Ponure wspomnienie. „Warszawski Dziennik Narodowy”, s. 3, Nr 191B z 14 lipca 1936. 
  56. ↑ Następstwa głośnej sprawy. „Gazeta Świąteczna”. Nr 30 (2895), s. 2, 26 lipca 1936. 
  57. ↑ a b c Janusz Szuber. Epilog tzw. Sprawy brzozowskiej. „Tygodnik Sanocki”. Nr 40 (308), s. 4, 3 października 1997. 
  58. ↑ a b Wiersz Janusza Szubera pt. Przedwiośnie 1935, zob. Janusz Szuber: Rynek 14/1. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016, s. 6. ISBN 978-83-08-06197-8.
  59. ↑ Edward Węgierski: I o nich musimy pamiętać. Polityczni działacze narodowi. bastion.krakow.pl. . .

Bibliografia