Jadwiga Sosnkowska

Jadwiga Sosnkowska

Jadwiga Żukowska

Jadwiga Sosnkowska (1928)
Data i miejsce urodzenia	26 lutego 1901 Petersburg
Data i miejsce śmierci	11 stycznia 1993 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Narodowość	polska
Rodzice	Władysław, Jadwiga
Małżeństwo	Kazimierz Sosnkowski
Dzieci	Aleksander, Jan, Zygmunt, Mieczysław, Piotr
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Jadwiga Sosnkowska, z domu Żukowska (ur. 13 lutego^?/26 lutego 1901 w Petersburgu, zm. 11 stycznia 1993 w Warszawie) – polska działaczka społeczna, żona generała Kazimierza Sosnkowskiego.

Urodziła się 26 lutego 1901 w Petersburgu jako córka Władysława Żukowskiego (1868–1916, matematyk, przemysłowiec, poseł do rosyjskiej Dumy) i Jadwigi z domu Jałowieckiej (1875–1951)^[1][2]. Poprzez babki z linii matek była spokrewniona z Józefem Piłsudskim (poznała go osobiście po jego ucieczce z więzienia w 1901, gdy przez dwa dni przechowywali go jej rodzice)^[3]. W mieście urodzenia przebywała do kresu I wojny światowej^[2]. W międzyczasie ukończyła domowe kształcenie w zakresie szkoły podstawowej według programu sióstr urszulanek w Krakowie, gdzie dojeżdżała co roku na egzaminy^[1]. Na początku listopada 1918 przybyła na ziemie polskie^[1][2].

W 1919 poznała generała Kazimierza Sosnkowskiego (1885–1969), którego poślubiła 30 kwietnia 1921 w katedrze Św. Jana na Starym Mieście w Warszawie (z racji nieobecności zmarłego ojca rolę wydającego ją za mąż objął Józef Piłsudski, prowadzący pannę młodę do ołtarza, gdzie sakramentu parze udzielił ksiądz kardynał Aleksander Kakowski przewodniczący uroczystości w otoczeniu czterech biskupów)^[4][5][1][2]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej zgłosiła się jako ochotniczka do szpitala przy ul. Smolnej w Warszawie i tam pracowała^[6].

Niespełna miesiąca po ślubie, 24 maja 1921 młoda para została wybrana do władz naczelnych Towarzystwa Gniazd Sierocych: Kazimierz został prezesem, a Jadwiga wiceprezesem^[7]. W latach II Rzeczypospolitej rodzina zamieszkiwała w Warszawie, Poznaniu i ponownie w stolicy^[1]. W małżeństwie z gen. K. Sosnkowskim Jadwiga urodziła pięciu synów:

• Aleksandra (ur. 6 marca 1922) – żołnierz, uczestnik kampanii wrześniowej, marynarz ORP Błyskawica, następnie inżyniera lotnictwa zamieszkałego w USA (jego ojcem chrzestnym w 1929 był Józef Piłsudski)^[8],
• Jana (ur. 20 marca 1924) – w 1940 szkolący się na obserwatora, żołnierz Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, następnie zatrudniony w liniach lotniczych Air Canada,
• Zygmunta Antoniego (ur. 20 kwietnia 1929) – pułkownik armii kanadyjskiej,
• Mieczysława Józefa (ur. 5 lutego 1932) – pilot-oblatywacz,
• Piotra (ur. 6 kwietnia 1934) – zamieszkały we Francji, prezes honorowy firmy Rémy Cointreau w Paryżu^[9][1].

Zajmowała się domem i towarzyszyła mężowi^[1]. W latach 20. była znana jako działaczka na polu wychowania dzieci^[10]. Była opiekunką drużyny harcerskiej w Porażynie^[11]. Znała kilka języków^[12][1]. Uprawiała jeździectwo, amatorsko lekkoatletykę i gimnastykę oraz poznała pilotaż^[1][2][13]. Na początku 1928 ogłoszono, że przystąpiła do sekcji lekkoatletycznej Polonii Warszawa, trenując pod okiem Stefana Szelestowskiego i zamierzała specjalizować się w biegach krótkich oraz przez płotki^[14][13]. W lutym tego roku trenowała szermierkę z sierżantem Hoffem^[15], a w kwietniu tego samego roku zgłosiła się do kobiecych mistrzostw Warszawy w szermierce^[16]. Z uwagi na funkcje sprawowane przez męża i swoją znajomość języków obcych pełniła funkcje protokolarne podczas wizyt głów państw w Polsce^[12]. Było tak np. podczas odwiedzin króla Rumunii Ferdynanda I i jego żony Marii w 1923^[17]. W trakcie wizyty w Polsce króla Afganistanu Amanullaha Chana na przełomie kwietnia i maja 1928 została przydzielona do boku królowej Sorayi Tarzi^[10][18].

Po próbie samobójczej męża w obliczu wybuchu zamachu majowego w 1926 pod koniec tego roku cała rodzina osiadła w Warszawie i odtąd zamieszkiwała w skrzydle gmachu (później mieszczącego Urząd Rady Ministrów) aż do 1939^[19]. W czerwcu 1936 J. Sosnkowska odniosła niegroźne obrażenia w katastrofie kolejowej w Gułtowach^[20].

15 stycznia 1938 w holenderskim Vlissingen została matką chrzestną okrętu podwodnego ORP Orzeł podczas jego wodowania (przecięła wówczas toporkiem linę)^[21][22]. 27 stycznia 1938 została udekorowana przez biskupa polowego Józefa Gawlinę papieskim orderem Pro Ecclesia et Pontifice za zasługi przy stworzeniu kaplicy w Korpusie Kadetów we Lwowie i za opiekę nad nią^[23].

25 lub 31 sierpnia 1939 jako siostra rezerwowa Polskiego Czerwonego Krzyża zgłosiła się do Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie i tam po wybuchu II wojny światowej pełniła służbę jako pielęgniarka na oddziale VI w trakcie obrony stolicy (trafiali tam najciężej ranni, przeprowadzano amputacje; wraz z nią pracowała tam Halina Auderska) i następnie do 31 marca 1940^{[24][6][1][2][25]}. Wówczas zamieszkiwała na terenie tego szpitala początkowo nie znając losów męża i dzieci, przebywających już we Francji^[26]. Później, wobec zagrożenia dalszym przebywaniem w okupowanym kraju zorganizowano jej wyjazd, podczas którego dysponujący sfabrykowane dokuenty tożsamości miała opuścić Polskę jako szósta żona Samsona Mikicińskiego^[27]. Na początku 1940 podróżowała wraz z nim oraz inną kobietą wpierw samochodem do Krakowa i Wrocławia, następnie przez granicę do Berlina i dalej do Akwizgranu, po czym koleją do Brukseli, skąd tym samym środkiem lokomocji dotarła do Paryża 3 kwietnia łącząc się tam z mężem^[28].

W stolicy Francji od razu włączyła się w działalność PCK, wizytując francuskie więzienia i wynajdując w nich aresztowanych Polaków w związku z brakiem dokumentów tudzież podejrzanych, aby wykorzystać ich dla sprawy polskiej^[29]. W obliczu upadku Francji z Angers udała się wraz trzema młodszymi synami do portu Libourne, a następnie zostali ewakuowani na pokładzie krążownikiem „Arethusa” do Wielkiej Brytanii^[30]. Tam z Liverpoolu dostali się do Londynu, gdzie zamieszkali z generałem Sosnkowskim^[31]. Po trzech tygodniach statkiem MS „Batory” na zaproszenia konsula Tadeusza Brzezińskiego popłynęła do Kanady i ulokowała trzech młodszych synów u jego rodziny w Montrealu^[32]. W grudniu 1940 została przewodniczącą utworzonego Stowarzyszenia Uchodźczyń Polskich w Kanadzie^[33]. Po około 6 tygodniach wróciła do Londynu już po wybuchu bitwy o Anglię i wraz z mężem, jako wolontariusze, zgłosili się do doraźnej straży ogniowej gasząc pożary^[34]. W maju 1941 generał został ranny w jednej z takich akcji, po czym był leczony w Szkocji, skąd po pewnym czasie oboje wrócili do Londynu^[35].

W trakcie powstania warszawskiego w 1944, jako jedna z polskich osobistości, próbowała wpłynąć na władze Wielkiej Brytanii, aby wsparły walczących Polaków^[36].

Jesienią 1944 kanadyjski rząd zaproponował Sosnkowskim czasowy pobyt, gwarantując im wizy dyplomatyczne i w listopadzie tego roku oboje odpłynęli z Anglii statkiem MS „Stalowa Wola” do Nowego Jorku, spędzając tam 7 dni, po czym zamieszkali w Montrealu, zostając tam na stałe^[37]. W Kanadzie nie mogli podjąć pracy zarobkowej, gdyż obowiązywał tam zakaz zatrudniania osób po przekroczeniu 40. roku życia^[38]. Na przełomie 1946/1947 zakupili farmę o powierzchni 25 akrów w osadzie Arundel nad jeziorem Bevan Lake ok. 115 km na północny zachód od Montrealu, gdzie znajdowały się łąki oraz dwa kilkudziesięcioletnie domy ze stodołą^[38][39]. Samodzielnie wyremontowali oba budynki i nabyli zwierzęta gospodarskie: Jadwiga hodowała 2 krowy i około 60 kur, a Kazimierz 12 świń^[38]. Później utrzymywali się z wynajmowania pokoi turystom^[38].

W trakcie długotrwałej choroby męża opiekowała się nim^[40]. Zgodnie z jego testamentem, spisanym w Montrealu 8 grudnia 1967, została uczyniona jedyną wykonawczynią jego ostatniej woli, w której zlecił jej kremację zwłok i przeniesienie urny do grobu rodzinnego w Polsce – to samo dotyczyło pamiątek i archiwów^[41][42]. Generał zmarł w 1969, a po jego śmierci Jadwiga zamieszkała w Hiszpanii^[43][1][2]. Poza sprawowaniem pieczy nad jego spuścizną sama prowadziła poszukiwania archiwalne^[44]. Dysponowała sporą wiedzą na tematy życiorysu męża i wydarzeń z historii Polski^[44]. 7 grudnia 1984 przekazała na ręce dyrektora Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, płk. dr. hab. Witolda Wincentego Lisowskiego, mundury wyjściowe, odznaczenia i dokumenty swojego męża^[45]. W tym samym roku Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce wydał oświadczenie, w którym podano, że w testamencie z 22 stycznia 1969 gen. Sosnkowski nakazał żonie i synowi Piotrowi, ażeby wszystkie jego odznaczenia, medale i pamiątki oraz archiwum oddali do Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, wobec czego postępowanie J. Sosnkowskiej miało nosić znamiona działania sprzecznego z ostatnią wolą zmarłego^[46].

10 listopada 1983 (po emisji ostatniego odcinka serialu Polonia Restituta na antenie TVP) oraz dwukrotnie w 1984 i w 1986 wystąpiła w programach, w których rozmowy z nią prowadził Włodzimierz T. Kowalski^[47][48] (np. w 1986 audycja pt. Polityka i obyczaje^[49]). Wytoczyła proces Towarzystwu Historyczno-Literackiemu w Paryżu, a w 1985 sąd oddalił jej pretensje^[50]. Otrzymała nagrodę „Specjalny Złoty Ekran” za rok 1985, przyznawaną przez tygodnik „Ekran”^[51]. Wyróżnienie odebrała 28 października 1985 w Warszawie (pierwotnie w marcu 1985 nie mogła)^[52]. Cykl wywiadów z J. Sosnkowską ukazywał się na łamach tygodnika „Perspektywy”, co w 1987 skrytykował Jan Krawiec, redaktor naczelny „Dziennika Związkowego” z Chicago, mówiąc iż generałowa stała się „narzędziem propagandy komunistycznej”^[53]. Wcześniej Andrzej Pomian na falach Radia „Wolna Europa” zganił rozmowy generałowej z W.T. Kowalskim^[54]. W 1988 ukazała się książka pt. W kręgu mitów i rzeczywistości, której autorami byli Jadwiga Sosnkowska i wspomniany W. T. Kowalski^[2].

Jadwiga Sosnkowska zmarła 11 stycznia 1993 w Warszawie^[55][56]. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[56].

W 2012 do ambasady RP w Madrycie zgłosili się właściciele domu, w którym przed laty mieszkała Jadwiga Sosnkowska, informując, że znajdują się tam nadal fragmenty spuścizny po generale Kazimierzu Sosnkowskim, które następnie po interwencji przekazano do Centralnego Archiwum Wojskowego^[57].

• Jadwiga Sosnkowska, Włodzimierz T. Kowalski: W kręgu mitów i rzeczywistości. Warszawa: Polska Agencja Interpress, 1988, s. 1–254. ISBN 83-223-2477-4.