Język niemiecki na terenie Szwajcarii

Wygląd przypnij ukryj

Język niemiecki w Szwajcarii - dialekty alemańskie (Schwyzerdütsch) i szwajcarska wersja standardowej niemczyzny (Schweizerhochdeutsch).

Zasięg języka niemieckiego w Szwajcarii

W Szwajcarii ponad 65% ludności używa języka niemieckiego. W ustnej komunikacji codziennej 93% niemieckojęzycznych Szwajcarów używa różnych wariantów rodzimego dialektu alemańskiego (Schwyzerdütsch). W komunikacji pisemnej, w literaturze pięknej, w szkole, w mass mediach przeważa szwajcarska odmiana standardowej niemczyzny, tzw. Schweizerhochdeutsch.

Rys historyczny

Począwszy od XV wieku na terenie dzisiejszej Szwajcarii ustabilizował się wariant zachodnio-górno-niemiecki (Westoberdeutsch) zwany też wariantem alemańskim. Używany był m.in. przez drukarzy działających w Bazylei i Zurychu. Różnica między wariantem alemańskim a wschodnio-środkowo-niemieckim (Ostmitteldeutsch) była tak wielka, że do Nowego Testamentu w tłumaczeniu Marcina Lutra trzeba było dołączyć słownik wyjaśniający znaczenie ok. 200 wyrazów, które nie były zrozumiałe na południu Rzeszy Niemieckiej. Po uzyskaniu samodzielności państwowej przez Szwajcarię w 1648 roku umocniła się świadomość odrębności językowej. Uwidoczniło się to m.in. w znanym sporze autorów szwajcarskich Johanna Jakoba Bodmera i Johanna Jakoba Breitingera z Johannem Christophem Gottschedem. W swojej publikacji z roku 1746 Lob der Mundart wypowiedział się Bodmer za różnorodnością  regionalną, piętnując autorytarne próby „tyrana językowego z Saksonii” narzucania innym swojego własnego języka. Niemniej jednak w roku 1892 Szwajcarzy przyjęli zasady ortograficzne opracowane przez Konrada Dudena, co świadczy o ich determinacji utrzymania więzi z ogólnoniemieckim językiem pisanym. W 25. wydaniu słownika Dudena z roku 2009  udział helwetyzmów wynosił ponad 900 wyrazów.  

Język niemiecki w Szwajcarii a język niemiecki w Niemczech

Najważniejsze różnice między szwajcarską odmianą języka niemieckiego (Schweizerhochdeutsch, Schriftdeutsch) a językiem niemieckim używanym w Niemczech (Binnendeutsch)

W zakresie słownictwa

Helwetyzmy, czyli wyrazy typowe dla Schweizerhochdeutsch pochodzą często z dialektu alemańskiego, np.: feiß (tłusty), der Gipfel (rogalik), der Harst (drużyna), der Nidel (śmietana), der Sudel (brudnopis), strählen (czesać), trölen (pracować powoli)

albo z innych języków, głównie z języka francuskiego:

• das Billet (niem. die Fahrkarte)
• der Konduktor (niem. der Schaffner)
• die Matura (niem. die Reifeprüfung)
• die Papeterie (niem. die Schreibwarenhandlung, pol. sklep papierniczy)
• die Patisserie (niem. die Konditorei, pol. cukiernia)
• das Salär (niem. das Gehalt, der Lohn, pol. pobory, pensja)
• das Trottoir (niem. der Bürgersteig, pol. chodnik)
• das Velo (niem. das Fahrrad, pol. rower)

Wyrazy o identycznej formie, ale różnym znaczeniu::

• der Führer (szwajc. kierowca, niem. wódz, przewodnik)
• der Hausmeister (szwajc. właściciel domu, niem. dozorca, stróż)
• der Rock (szwajc. suknia, niem. spódnica)
• springen (szwajc. biec, niem. skakać)

W zakresie gramatyki

Różnice w użyciu rodzajnika:

• der Butter (niem. die Butter, pol. masło)
• der Dessert (niem. das Dessert)
• der Radio (niem. das Radio)
• der Taxi (niem. das Taxi)
• das E-Mail (niem. die E-Mail)

Różnice w tworzeniu liczby mnogiej rzeczowników:

• die Bogen (niem. die Bögen, pol. łuki)
• die Pärke (niem. die Parks, pol. parki)

Różnice w rekcji czasowników:

• sich jemandem annehmen (niem. sich jemandes annehmen (zatroszczyć się o kogoś)
• jemandem anrufen (niem. jemanden anrufen, pol. zadzwonić do kogoś)
• Sorge tragen zu etwas (niem. Sorge tragen für etwas, pol. zatroszczyć się o coś)

Czasownik posiłkowy sein zamiast haben w czasie Perfekt:

• Ich bin auf dem Bett gesessen.

W zakresie słowotwórstwa

Różnice w tworzeniu złożeń:

• das Mittelklasshotel (niem. Mittelklassehotel, pol. hotel klasy średniej)
• der Rindsbraten (niem. Rinderbraten, pol. pieczeń wołowa)
• das Tagblatt (niem. Tageblatt, pol. gazeta codzienna)
• der Zeigfinger (niem. Zeigefinger, palec wskazujący)

Różnice w tworzeniu zdrobnień:

• Niemieckim sufiksom -chen i -lein odpowiada w niemczyźnie szwajcarskiej -li, np. Bretzeli (precelek), Hockerli (taboret), Leckerli (smakołyk).

W zakresie ortografii

• Carosserie (niem. Karosserie)
• Buffet (niem. Büfett)

W zakresie wymowy

• wymowa niemieckiego ich-Laut jako ach-Laut, np. nicht
• wymowa końcowego -ig jako , por. König.
• W niektórych wyrazach samogłoski krótkie są wymawiane jako długie, np. brachte, a samogłoski długie wymawiane jako krótkie, np. Kino.

Przypisy

1. ↑ a b NorbertN. Morciniec NorbertN., Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2020, s. 35-36   (pol.).
2. ↑ NorbertN. Morciniec NorbertN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 204-205   (pol.).
3. ↑ NorbertN. Morciniec NorbertN., Historia języka niemieckiego, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2021, s. 208-209   (pol.).
4. ↑ a b NN. Morciniec NN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 209  (pol.).
5. ↑ a b NN. Morciniec NN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 207  (pol.).
6. ↑ a b c NN. Morciniec NN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 208 .
7. ↑ a b Sprachen in der Schweiz – Was spricht man wo? | PONS , de.pons.com   (niem.).
8. ↑ NN. Morciniec NN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 206-207  (pol.).