János Kádár

János Kádár

János Kádár (1977)
Imię i nazwisko po urodzeniu	János József Czermanik
Data i miejsce urodzenia	26 maja 1912 Rijeka, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1989 Budapeszt, Węgry
Sekretarz generalny KC Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej
Okres	od 25 października 1956 do 22 maja 1988
Poprzednik	Ernő Gerő
Następca	Károly Grósz
Przewodniczący Rady Ministrów Węgierskiej Republiki Ludowej
Okres	od 4 listopada 1956 do 28 stycznia 1958
Przynależność polityczna	Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza
Poprzednik	Imre Nagy
Następca	Ferenc Münnich
Okres	od 13 września 1961 do 30 czerwca 1965
Przynależność polityczna	Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza
Poprzednik	Ferenc Münnich
Następca	Gyula Kállai
Minister spraw wewnętrznych
Okres	od 5 sierpnia 1948 do 23 czerwca 1950
Przynależność polityczna	Węgierska Partia Pracujących
Poprzednik	László Rajk
Następca	Sándor Zöld
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

János Kádár, właśc. János József Csermanek (ur. 26 maja 1912 w Rijece, zm. 6 lipca 1989 w Budapeszcie) – sekretarz generalny KC Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, sprawujący władzę na Węgrzech w latach 1956–1988.

Urodził się w 1912 jako János József Czermanik^[1]. Jego rodzicami byli żołnierz János Krezinger i Borbála Czermanik, obydwoje pochodzenia chłopskiego. Para nie była małżeństwem, a po urodzeniu dziecka Borbála została osamotniona^[2]. W wieku czternastu lat ze względu na ciężką sytuację finansową rodziny János opuścił szkołę i rozpoczął pracę jako robotnik^[3]. Z marksizmem zetknął się po raz pierwszy w 1928 r., gdy przeczytał jedną z prac Friedricha Engelsa. We wrześniu 1930 współorganizował strajk robotniczy. Manifestacja została rozbita przez rząd, a wielu jego towarzyszy zostało aresztowanych. W trakcie trwania wielkiego kryzysu stracił pracę^[4] i po raz pierwszy nawiązał kontakt z nielegalną Komunistyczną Partią Węgier, do której dołączył w 1931. W czerwcu 1931 wstąpił do Komunistycznego Stowarzyszenia Młodych Robotników. Jako członek młodzieżowej komórki imienia Jakowa Swierdłowa przyjął pseudonim János Barna^[5]. W lipcu tego samego roku wraz z kilkoma innymi komunistami został aresztowany przez policję i pobity. Po wypuszczeniu na wolność został poddany inwigilacji przez policję. W maju 1933 został członkiem komitetu komunistycznej młodzieżówki w Budapeszcie. Partia zaoferowała mu wówczas studia na Uniwersytecie Lenina w Moskwie, ten jednak odmówił, twierdząc, że nie chce opuszczać rodziny^[6]. W dalszym ciągu żył w ubóstwie. Do więzienia trafił jeszcze kilkukrotnie. W trakcie odbywania jednego z wyroków poznał Mátyása Rákosiego. Rákosi będący byłym komisarzem Węgierskiej Republiki Rad stał się w okresie międzywojennym jednym z najbardziej znanych węgierskich więźniów politycznych. Obydwaj działacze zaprzyjaźnili się. Pod koniec lat 30. w obliczu faktycznego rozbicia ruchu komunistycznego wraz z kilkoma znajomymi János dołączył do Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej, pozostając jednak zwolennikiem ideologii komunistycznej^[7].

W maju 1942 został członkiem nowo powstałego Komitetu Centralnego partii komunistycznej. Szybko awansował do Sekretariatu^[8]. Po masowych zatrzymaniach członków partii został pierwszym sekretarzem^[9]. W czerwcu 1943 w miejsce partii komunistycznej utworzył mniej radykalną Partię Pokoju^[10], co zostało poddane krytyce przez węgierskich działaczy komunistycznych przebywających w Moskwie, w tym przez Rákosiego^[11]. Po rozpoczęciu okupacji hitlerowskiej w 1944 został jednym z przywódców i organizatorów ruchu oporu. Skontaktował się z przywódcą partyzantki jugosłowiańskiej Josipem Broz Tito, którego poprosił o pomoc w formowaniu partyzantki^[12]. W końcowej fazie wojny został aresztowany pod fałszywym nazwiskiem, nie został zidentyfikowany. Kiedy został skazany na karę więzienia, zbiegł i powrócił do Budapesztu^[13]. Na miejscu stanął na czele Komitetu Wojskowego partii^[14].

Po wojnie przyjął nazwisko János Kádár – jedno ze swoich konspiracyjnych nazwisk okresu okupacji hitlerowskiej^[14]. Na stanowisku sekretarza generalnego partii zastąpił go przybyły z ZSRR Rákosi^[15]. W 1946 został zastępcą sekretarza generalnego^[16], a w latach 1948–1950 był ministrem spraw wewnętrznych. Odgrywał ważną rolę w utworzeniu Węgierskiej Partii Pracujących^[17]. W latach 1951–1954 więziony i torturowany jako domniemany zwolennik Tito i współpracownik kilku wywiadów. Skazany został na dożywotnie więzienie^[18]. Po zwolnieniu z więzienia na drugorzędnych stanowiskach partyjnych^[19].

Od lipca 1956 po zmianie I sekretarza ponownie w centralnych władzach partii – Biurze Politycznym i Komitecie Centralnym. Podczas powstania węgierskiego w 1956 wicepremier i minister w rządzie, którym kierował premier Imre Nagy oraz przewodniczący nowej partii, utworzonej w miejsce rozwiązanej Węgierskiej Partii Pracujących. 1 listopada Kádár, razem z Ferencem Munnichem, poleciał do Moskwy. Tam dowiedział się, że władze radzieckie podjęły decyzję o powstrzymaniu powstania i że albo stanie na czele nowego rządu albo zastąpi go Mátyás Rákosi. Po interwencji zbrojnej Armii Radzieckiej został premierem utworzonego w Szolnoku „Rewolucyjnego Rządu Robotniczo-Chłopskiego”. 7 listopada 1956 przybył wraz z rządem do Budapesztu i przejął władzę^[20].

Początkowo jego rządy charakteryzowały ostre represje wobec uczestników powstania, stopniowo jednak liberalizował swoją politykę, zwłaszcza w zakresie gospodarki – później także w sferze politycznej. Polityka ta, określana potocznie jako „gulaszowy komunizm” („gulasz-komunizm”^[21]), podniosła na stosunkowo wysoki poziom standard życia (jak na kraj bloku wschodniego) i przyniosła mu spory autorytet i popularność wśród Węgrów. Ogłosił amnestię, w ramach której z więzień wyszli więźniowie polityczni oraz uczestnicy powstania z 1956 roku^[22]. W 1966 Komitet Centralny zatwierdził wprowadzający elementy wolnego rynku Nowy Mechanizm Ekonomiczny (węg. új gazdasági mechanizmus), który rozluźnił restrykcje związane z handlem międzynarodowym, dał ograniczoną wolność pracującym w handlu i pozwolił ograniczonej liczbie ludzi działać w sektorze usług^[23]. Szczególny okres liberalizacji przypadł na czas, gdy premierem kraju był Jenő Fock. Okres ten uważany jest za jeden z najbardziej wolnorynkowych w historii państw członkowskich Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej^[24][25].

W 1972 został odznaczony Orderem Lenina^[26], a w 1987 Orderem Rewolucji Październikowej (ZSRR)^[27].

W maju 1988 został usunięty ze stanowiska sekretarza KC MSZMP przez Miklósa Németha, który rozpoczął na Węgrzech proces transformacji ustrojowej^[28].

Kádár zmarł na raka 6 lipca 1989 w wieku 77 lat, trzy miesiące przed formalnym upadkiem systemu, który w dużej mierze stworzył. Grób Kádára na cmentarzu Kerepesi(inne języki) w Budapeszcie został zdewastowany 2 maja 2007 w wyniku rozkopania i kradzieży jego kości, w tym czaszki, wraz z urną jego żony Márii. Akt ten spotkał się z powszechną odrazą w całym spektrum politycznym i społecznym na Węgrzech^[29][30].

• RogerR. Gough RogerR., A Good Comrade: János Kádár, communism and Hungary, London: I.B. Tauris, 2006, s. 323, ISBN 1-84511-058-7, OCLC 60838352 .
• G. H. Heinrich: Hungary: Politics, Economics and Society, 1986
• Bernd Jordan, Aleksander Lenz: Księga 100 polityków stulecia, Interart Warszawa 1997, ISBN 83-7060-508-7.
• Janos Kadar: Socialism and Democracy in Hungary, Budapeszt 1984
• F. A. Vali: Rift and Revolt in Hungary, Cambridge, Mass. 1961

• Johanna Granville: Pierwszy Domino The First Domino: International Decision Making During the Hungarian Crisis of 1956, Texas A & M University Press 2004, ISBN 1-58544-298-4.