Euungulata

Euungulata
Waddell et al., 2001
wal grenlandzki
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
(bez rangi)	Euungulata

Euungulata – klad ssaków obejmujący parzystokopytne i nieparzystokopytne, a więc też walenie.

Nazwa Euungulata ukuta została w 2001 przez Petera Waddella, Hirohisę Kishino i Rissę Otę, w kolejnej pracy starającej się uporządkować relacje pokrewieństwa pomiędzy różnymi grupami ssaków. Jedną z nowo stworzonych nazw była właśnie Euungulata, mająca oznaczać właściwe kopytne (true Ungulata), z definicją Cetartiodactyla + Perissodactyla^[1].

Nazwa Cetariodactyla jest jednak w istocie młodszym synonimem parzystokopytnych, Artiodactyla^[2]. Zachodzi tutaj bowiem problem wzajemnych relacji kopytnych i waleni. W tradycyjnym rozumieniu parzystokopytne dzieli się je na podrzędy: świniokształtne, do których zaliczają się świniowate^[3], pekariowate^[4] i hipopotamowate, wielbłądokształtnych z rodziną wielbłądowatych, przeżuwacze, a więc kanczylowate^[5], piżmowcowate, jeleniowate^[6], widłorogowate, żyrafowate^[7], wołowate^[8], ponadto zaś rodziny wymarłe. W takim ujęciu parzystokopytne byłyby taksonem parafiletycznym^[9]. Bowiem wcześniejsze badania genetyczne wykazały bardzo bliskie pokrewieństwo waleni i pewnych grup parzystokopytnych, jak przeżuwacze^[10] czy hipopotamowate^[11][12][13]. W efekcie walenie połączono w grupę Whippomorpha z hipopotamami i w grupę Cetruminantia z przeżuwaczami^[14]. Żeby oddać fakt, że walenie są po prostu grupą w obrębie parzystokopytnych, zespół Montgelard stworzył nową nazwę Cetartiodactyla^[15]. Jednakże zaprezentowana przez Michelle Spaulding et al. definicja parzystokopytnych jako kladu hipopotam nilowy + bydło domowe + dzik euroazjatycki + wielbłąd jednogarbny jak najbardziej obejmuje też walenie (jako bliskich krewnych hipopotama nilowego). W takim ujęciu parzystokopytne zawierające walenie zachowują monofiletyzm i nazwa Cetartiodactyla nie musi być stosowana^[16]. Oznacza to jednak, że do kladu należą też walenie, tradycyjnie uznawane za odrębny rząd ssaków i dzielony na podrzędy fiszbinowców^[17] i zębowców^[18]. Jako trzeci podrząd wymieniane są prawalenie, wymarłe formy nie tworzące kladu^[19]. Do fiszbinowców zaliczano rodziny walowatych, płetwalowatych^[17], pływaczowatych i walenikowatych, do zębowców natomiast delfinowate^[18], narwalowate^[20], morświnowate, kogiowate, kaszalotowate, suzowate, iniowate^[21] i zyfiowate^[22]. Prawalenie obejmują Pakicetidae, Ambulocetidae, Remingtonocetidae, Protocetidae i bazylozaury^[19].

Euungulata wchodzą wraz z Ferae i nietoperzami w skład większego kladu Scrotifera. Asher i Helgen zaprezentowali w 2010 następujący kladogram obrazujący te relacje (uproszczono)^[2]:

Wedle autorów nazwy klad ten pojawił się jeszcze przed kredą^[1].

• Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9.