Edward Dembowski

Wygląd przypnij ukryj Edward Dembowski
Ilustracja
Późniejsza podobizna z dagerotypu
Data i miejsce urodzenia

31 maja 1822
Klementowice

Data i miejsce śmierci

27 lutego 1846
Podgórze

Edward Dembowski na czele procesji z 27 lutego 1846 na akwaforcie Józefa Bohdana Dziekońskiego Edward Dembowski, podobizna wykonana z dagerotypu Płyta nagrobna grobu Edwarda Dembowskiego Grób Edwarda Dembowskiego na starym cmentarzu Podgórskim w KrakowieGrób Edwarda Dembowskiego na starym cmentarzu Podgórskim w Krakowie Popiersie Edwarda Dembowskiego w Krakowie

Edward Dembowski herbu Jelita (ur. 31 maja 1822, zm. 27 lutego 1846) – polski działacz lewicy niepodległościowej (Związek Narodu Polskiego), filozof, krytyk literacki, publicysta, pisarz i organizator powstania krakowskiego w 1846.

Życiorys

Był synem Julii z Kochanowskich i konserwatywnego kasztelana – wojewody Królestwa Polskiego Leona Dembowskiego. Z racji szlacheckiego pochodzenia, kontrastującego z radykalnymi poglądami społecznymi, nazywano go „czerwonym kasztelanicem”. W czasie studiów znajdował się pod wpływem Hegla i utopijnych socjalistów francuskich.

W 1841 zadebiutował w warszawskim „Czasie” rozprawą Filozoficzność i Pani Ziemięcka. W latach 1842–1843 wydawał w Warszawie „Przegląd Naukowy”, pismo młodej, niepodległościowej inteligencji, jedno z ważniejszych czasopism tamtego czasu. Kilka znaczących rozpraw opublikował w poznańskim „Roku” (O dramacie w dzisiejszym piśmiennictwie polskim, Kilka słów o pojęciu poezji, Kilka myśli o eklektyzmie). Finansował też almanach młodych pisarzy Jaskułka.

Organizator nieudanego powstania krakowskiego, które wybuchło w lutym 1846 roku w Krakowie i okolicach. Formalnie pełnił funkcję sekretarza dyktatora Jana Tyssowskiego, w praktyce stał się faktycznym przywódcą ruchu. Zginął 27 lutego 1846 roku, gdy wojska austriackie ostrzelały procesję patriotyczną w Podgórzu, której przewodził. Pochowany został na starym cmentarzu Podgórskim w Krakowie. Jego grób, jako jeden z niewielu na tym cmentarzu, wciąż otoczony jest stałą opieką. Po śmierci Dembowskiego przez pewien czas krążyły pogłoski, jakoby nie zginął i widywano go rzekomo w różnych częściach kraju oraz za granicą.

Żoną Dembowskiego była Aniela z Chłędowskich (1824–1902), córka znanego bibliografa i wydawcy – Adama Tomasza Chłędowskiego. Z tego małżeństwa, zawartego jesienią 1841 roku, na świat przyszło troje dzieci: Julia (żona adwokata Aleksandra Karpińskiego), Edward i Czesław.

Poglądy

Na kształtowanie się światopoglądu Dembowskiego wywarły wpływ idee Joachima Lelewela. Dembowski w swojej krytyce używał do analizy i oceny zjawisk artystycznych kryteriów ideowo-politycznych, jak postęp, wsteczność. Kryteria estetyczne łączyły się dla niego z określonymi postawami ideologicznymi. W sferze ideologicznej przeciwstawiał się konserwatywnym poglądom Michała Grabowskiego i Henryka Rzewuskiego. Był też przeciwnikiem umiarkowanych, liberalnych postaw, reprezentowanych np. przez „Bibliotekę Warszawską”. Krytycznie podchodził do eklektyzmu, częstego w kulturze umysłowej lat 40. XIX w., estetyzmu, uznawanego za wsteczny (Listy Józefa Kremera), zainteresowania przeszłością i jej gloryfikacji (twórczość Kraszewskiego), poematów lirycznych, będących jedynie ekspresją jednostkowych uczuć. Przeciwstawiał się więc zarówno postawom konserwatywnym, jak i mistycznym prądom romantyzmu. W ich miejsce proponował praktyczną i aktywną działalność, zgodną z dążeniami ludu.

Cenił poezję zaangażowaną, buntowniczą, wzywającą do czynu i bliską ludowi. Takich motywów dopatrywał się w twórczości Romana Zmorskiego, Włodzimierza Wolskiego i Narcyzy Żmichowskiej. Ważną rolę przyznawał dramatowi, który, jego zdaniem, dobrze nadawał się do wyrażania idei postępowych poprzez uwidacznianie ścierania się racji światopoglądowych. Optował za dramatem idei czy też politycznym. Z tego powodu cenił Nie-boską komedię Zygmunta Krasińskiego, której poświęcił analizę.

Upamiętnienia

Literatura

Filmy

Szkoły

Ulice

Pomniki i tablice pamiątkowe

Inne

Przypisy

  1. ↑ tamże
  2. ↑ Limanowski B, Historja ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 r., Kraków, 1913
  3. ↑ Edward Dembowski h. Jelita , www.sejm-wielki.pl  .
  4. ↑ Leszek Syklulski - "Edward Dembowski (1822-1846). Biografia polityczna", s. 37. Autor podaje sygnaturę aktu urodzenia odnalezionego w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy.
  5. ↑ Narski 1969 ↓, s. 379.
  6. ↑ „Emisariusz” – wiersz o Edwardzie Dembowskim. polona.pl. .
  7. ↑ List Edwarda Dembowskiego do ojca, „Życie Literackie” nr 26 z 1953 r., s.4 (PZS)
  8. ↑ Bibliografia - Wisława Szymborska - Fundacja Wisławy Szymborskiej , szymborska.org.pl  .
  9. ↑ I Liceum Ogólnokształcące Dwujęzyczne w Gliwicach. . (pol.).
  10. ↑ strona szkoły podstawowej nr 109 we Wrocławiu. . (pol.).
  11. ↑ Szkoła Podstawowa nr 109 we Wrocławiu. Fotopolska. . (pol.).
  12. ↑ Szkoła Podstawowa nr 66 w Krakowie. BIuletyn Informacji Publicznej. . (pol.).
  13. ↑ Strona szkoły podstawowej w Kierlikówce. . (pol.).
  14. ↑ I Liceum Ogólnokształcące im. Edwarda Dembowskiego w Zielonej Górze. oficjalna strona
  15. ↑ Patron. PCKZiU Wieliczka. .
  16. ↑ Zniszczenia grobu Edwarda Dembowskiego (1822-1846) na Starym Cmentarzu Podgórskim w Krakowie. Gość krakowski. . (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Kontrola autorytatywna (osoba):Encyklopedia internetowa: Identyfikatory zewnętrzne: