W tym artykule zbadamy znaczący wpływ, jaki Darłowo wywarł na różne aspekty współczesnego społeczeństwa. Od wpływu na polu kultury po znaczenie w nauce, Darłowo pozostawił niezatarty ślad w historii ludzkości. Przez dziesięciolecia Darłowo był przedmiotem badań i debat, wywołując sprzeczne opinie i powodując ważne zmiany w sposobie, w jaki postrzegamy otaczający nas świat. Poprzez szczegółową analizę różnych perspektyw i istotnych wydarzeń, artykuł ten ma na celu rzucić światło na znaczenie Darłowo i jego implikacje dla współczesnego społeczeństwa.
Według danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 20,21 km². Miasto stanowi 1,91% powierzchni powiatu.
Darłowo posiada dwie wydzielone części miasta: Darłówko i Racisław. Z powodu rozdzielenia rzeką potocznie rozróżnia się również Darłówko Wschodnie oraz Darłówko Zachodnie.
Środowisko naturalne
Przyroda nieożywiona
Darłowo jest położone nad Morzem Bałtyckim, w dolinie rzek Wieprzy i Grabowej. Najwyżej położone obszary miasta (powyżej 20 m n.p.m.) to wzniesienie Jankówek (22,1 m n.p.m.) oraz wzniesienie cmentarza.
Cała północna część Darłowa (na północ od ul. Powstańców Warszawskich, ul. Bogusława X i na północ od drogi wojewódzkiej nr 203) jest objęta obszarem chronionego krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski. Tereny Wieprzy objęte są specjalnym obszarem ochrony siedlisk „Dolina Wieprzy i Studnicy”.
Według danych z roku 2002 Darłowo ma obszar 19,93 km², w tym: użytki rolne 71%, użytki leśne 2%.
W 1205 roku zapisano nazwę Dirlow pochodząca według jednej z teorii od imienia Darł, do którego dodano przyrostek -owo. Część badaczy przychyla się natomiast do słowiańskiego pochodzenia nazwy (polskiej i kaszubskiej) oznaczającej miejsce obdarzone szczególną obfitością łowisk (analogicznie jak w myśliwskim zawołaniu „Darzbór” – tę wersję zdaje się potwierdzać fakt, że od wieków wody Bałtyku wzdłuż Darłowa rzeczywiście szczególnie obfitują w ryby), a więc polska nazwa miasta odpowiadałoby w przybliżeniu w języku niemieckim nazwie Fischereigabe. Jednak niemiecka nazwa Darłowa Rügenwalde została wprowadzona przez księcia zachodniopomorskiego Warcisława w 1312 roku[potrzebny przypis] i jest złożeniem dwóch członów, z których w pierwszym występuje nazwa wyspy Rugia, będącej rdzeniem dawnego słowiańskiego Księstwa rugijskiego – po niemiecku Rügen. Drugi człon pochodzi od niemieckiego Wald (pol. ‘las’).
Polskim przedwojennym egzonimem była nazwa Dyrłów (1881, 1933). Jednakże na polskiej mapie wojskowej z 1936 r. przy oznaczeniu miasta podano nazwę Dzierzłów.
Po wojnie przejściowo używano nazw Darłów, Derłowo i Derłów. Obecna nazwa miasta Darłowo została formalnie wprowadzona 7 maja 1946.
Urząd Miejski w Darłowie przedstawia za pełną nazwę Królewskie Miasto Darłowo.
Historia
Średniowiecze
Już w XI w. istniał gród lub warownia o nazwie Dirlov lub Dirlovo, którego mieszkańcy zajmowali się żeglarstwem, połowami i konserwowaniem ryb, tkactwem itp.
Darłowo w XIII w. było związane w różnych okresach z Pomorzem Zachodnim bądź Wschodnim. Znajdowało się pod władzą księcia gdańskiego Świętopełka II, zmarłego w 1266, po czym w 1269 znalazło się we władaniu księcia szczecińskiego Barnima I, który w kolejnym roku oddał miasto w zastaw księciu rugijskiemu Wisławowi II, który w 1271 nadał prawa miejskielubeckie. W 1275 książę gdański Mściwoj II ponownie włączył miasto do księstwa gdańskiego, a po jego śmierci w 1294 na mocy układu w Kępnie z 1282 Darłowo wraz z całym ówczesnym Pomorzem Gdańskim zostało ponownie scalone z Polską. W 1297 miasto najechał i zniszczył książę wołogoski Bogusław IV.
Polska straciła Darłowo w 1308, gdy miasto zagarnęli Brandenburczycy, którzy następnie przekazali miasto w lenno pomorskiemu rodowi Święców. Na mocy traktatu pokojowego z 1317 Brandenburgia odstąpiła miasto i okolicę zachodniopomorskim księciom wołogoskim z dynastii Gryfitów. W 1352 książę wołogoski Bogusław V, zięć polskiego króla Kazimierza Wielkiego rozpoczął budowę zamku książęcego, na ten okres datuje się też początek współpracy z Hanzą (pełnoprawnym członkiem Hanzy Darłowo zostało w roku 1412). W 1368 Darłowo zostało częścią księstwa słupskiego, a jego pierwszym księciem został dotychczasowy książę wołogoski Bogusław V. Od 1390 wraz z księstwem słupskim ponownie pod zwierzchnictwem polskim jako lenno Korony Polskiej. Książę Bogusław VIII bezskutecznie próbował skierować polski handel bałtycki do portu w Darłowie. W XIV w. powstał darłowski kościół Mariacki, którego budowę zapoczątkowali Święcowie, a wieżę ufundował książę Bogusław VIII.
16 września 1497 roku Darłówko i część Darłowa zostały zalane ogromną falą. Była ona na tyle silna, że porwała cztery stojące w porcie statki. Jeden z nich zatrzymał się w okolicy wzgórza Kopa, na którym stoi kaplica Św. Gertrudy. Fali towarzyszył dźwięk przypominający pomruk olbrzymiego niedźwiedzia, toteż mieszkańcy nazwali ją „niedźwiedziem morskim”.
Nowożytność
W dniu 27 sierpnia 1568 roku eskadra polskiej floty wojennej króla Zygmunta Augusta, składająca się z 10 statków, napotkała przypadkowo w porcie w Darłowie trzy szwedzkie i dwa szkockie statki, w związku z czym nastąpiło ostrzelanie polskich okrętów, po którym z polskich okrętów wysadzono desant, który uderzył na Szwedów od strony lądu. W wyniku walki zdobyto wszystkie szwedzkie statki, natomiast statkom szkockim udało się odpłynąć z portu.
Od 1569 do 1625 Darłowo było stolicą niewielkiego terytorialnie księstwa darłowskiego. W latach 1589, 1624, 1648, 1679 i 1722 miasto było z kolei niszczone przez pożary. Pierwszą latarnię morską wybudowano około roku 1715.
Po przejęciu w XVII w. miasta przez Hohenzollernów przeżywało ono aż do połowy XVIII w. zastój gospodarczy, a podczas blokady kontynentalnej Anglii w okresie wojen napoleońskich na początku XIX w. mieszkańcy Darłowa i okolic trudnili się przemytem brytyjskich towarów na kontynent.
XX wiek
Przed I wojną światową miasto liczyło 6 tys. mieszkańców, tuż przed II wojną światową – ok. 8 tys.; w czasach niemieckich nosiło nazwę (niem.) Rügenwalde. Taką nazwę nosi kiełbasa Rügenwalder Teewurst, przed wojną produkowana w Darłowie, a po wojnie w Zachodnich Niemczech, wyłącznie przez firmy pochodzące z Darłowa.
W czasie II wojny światowej w Darłowie zmontowano i testowano dwa największe działa w historii świata, noszące nazwy Dora (od: Dorota) i Gustav. Kilkakrotnie na wizytację ich budowy przyjeżdżał Adolf Hitler. Niemcy zostali wyparci z miasta 7 marca 1945 roku przez oddziały 19 armii 2. Frontu Białoruskiego.
W 1946 r. Darłowo zostało włączone administracyjnie do nowo powstałego województwa szczecińskiego w powojennej Polsce, a jego niemiecka ludność wysiedlona do Niemiec. Od 1953 roku ważny ośrodek kształcenia kadr dla gospodarki morskiej, w tym to roku powstała bowiem w Darłowie Zasadnicza Szkoła Rybołówstwa Morskiego. Obecnie kontynuatorem tradycji tego szkolnictwa jest Zespół Szkół Morskich. W 1960 roku na ul. Wojska Polskiego róg ul. Żeromskiego wzniesiono pomnik z okazji 15 rocznicy oswobodzenia miasta od hitlerowców.
21 grudnia 2012 podczas sesji Rady Miasta nadano nazwę mostu w ciągu ul. Marii-Curie Skłodowskiej – most Zamkowy.
Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców Darłowa według danych z 22 sierpnia 2013:
Opis
Ogółem
Kobiety
Mężczyźni
Jednostka
osób
%
osób
%
osób
%
Populacja
13 867
100
7216
52,04
6651
47,96
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)
2388
17,22
1141
8,23
1247
8,99
Wiek produkcyjny (18–65 lat)
8999
64,9
4305
31,04
4694
33,85
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)
2480
17,88
1770
12,76
710
5,12
Według danych z sierpnia 2013 liczba bezrobotnych mieszkańców Darłowa obejmowała 4000 osób.
Piramida wieku mieszkańców Darłowa w 2014 roku.
Architektura
Zabytki
Zabytki chronione prawem w Darłowie:
Śródmieście. Darłowo zachowało unikatowy średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem pośrodku, jako głównym placem w mieście. Gród był otoczony murami z basztami i bramami. Do dziś zachowała się tylko jedna brama.
Zamek Książąt Pomorskich – jedyny w Polsce nadmorski gotycki zamek wybudowany na planie zbliżonym do kwadratu z wieżą wysokości 24 metrów. Budowę zamku rozpoczęto w 1352 roku za panowania Bogusława V, na ten okres datuje się też początek współpracy miasta z Hanzą. W XVIII i XIX wieku w zamku znajdowały się magazyny i więzienie, od 1930 roku muzeum.
Kościół Mariacki – rozpoczęcie budowy kościoła datuje się na 1321 r. W roku 1394 z funduszy księcia Bogusława VIII wzniesiono wieżę kościelną, a następnie dobudowano zakrystię i kaplice boczne. W kościele znajdują się sarkofagi książąt pomorskich: Eryka I (króla Danii, Norwegii i Szwecji), Elżbiety (księżniczki duńskiej, żony ostatniego pomorskiego księcia Bogusława XIV, zmarłej w 1653 roku), księżnej Jadwigi (córki księcia Henryka Brunszwickiego i Elżbiety Duńskiej, żony Ulryka, brata Bogusława XIV). Od 1992 roku w kościele darłowskim rozwija się kult Matki Bożej Fatimskiej, Królowej Pokoju i Jedności, której figura została ukoronowana przez Ojca Świętego Jana Pawła II podczas audiencji w Rzymie. Było to 2 czerwca 1993 roku.
ratusz – barokowy, przebudowany w 1725 roku, obecnie siedziba władz miasta. Przed ratuszem stoi fontanna z 1919 roku z posągiem rybaka.
Brama Wysoka – jedyna brama miejska zachowana z pierwotnego założenia murów obronnych
pozostałości murów obronnych z XIV-XV wieku,
Kościół św. Jerzego – piętnastowieczna gotycka jednonawowa budowla, wchodząca w skład dawnego szpitala św. Ducha dla trędowatych
Kościół św. Gertrudy – oryginalne (XV wiek) założenie gotyckiej architektury cmentarnej na planie sześcioboku z dwunastobocznym obejściem; całość nakryta dachem namiotowym z iglicą. Wnętrze z gwieździstym sklepieniem zdobi fresk patronki żeglarzy św. Gertrudy oraz godła cechów szewskiego i piwowarskiego. Przykład skandynawskiego gotyku, jedyny w Polsce. Okna kościoła są podobne do bulajów dawnych statków. Gotycki kościół św, Gertrudy to jedyna w swoim rodzaju budowla w Polsce, nawiązująca do angielskich wzorców budownictwa.
zespół młyna wodnego (ul. Kanałowa 3), obejmujący młyn wodny z 1894 r., siłownię z 1905 r., turbinownię z 1905 r., dom mieszkalny z 1919 r. oraz ogród.
Kamienica Hemptenmacherów, zwana też Kamienicą pod Kogą (róg ul. Powstańców Warszawskich 51 i Rynkowej 2), zbudowana w 1604 r., przebudowywana w 1793 r. i w połowie XIX wieku, odrestaurowana w latach 2013–2018
zabytkowy dom (pl. Kościuszki 17)
zabytkowy dom (ul. Marii Curie-Skłodowskiej 22) szachulcowy
zabytkowe kamienice (na ul. Powstańców Warszawskich 7, 15, 49, 56)
most zwodzony w Darłówku nad rzeką Wieprzą, z początku XIX wieku (rozebrany w 1977 roku)
Transport
Dojazd z centrum miasta do Darłówka zapewniają busy.
Drogi lądowe
Drogi lądowe włączone w system komunikacyjny miasta:
Darłowo uzyskało połączenie kolejowe w 1878 r. po doprowadzeniu linii z Korzybia przez Sławno. W 1991 r. cała linia została zamknięta. W 2005 r. otwarto ponownie odcinek Sławno – Darłowo. PKP uruchomiły przewozy towarowe i autobus szynowy. 11 grudnia 2011 zawieszony ponownie przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego. Najważniejszym argumentem była kwestia finansowa – podano, że linia ta ma około 2,2 mln zł deficytu
i samorządu nie stać na jej dalsze utrzymywanie.
W 2017 połączenie przywrócono, początkowo na okres wakacyjny. W kolejnym roku zdecydowano o utrzymaniu kursów także poza sezonem.
Przystań żeglarska
Marina w Darłowie zmieści ponad 70 jachtów i łodzi rybacko-wędkarskich. W porcie, po wschodniej stronie, zamontowano dwa pomosty pływające z odnogami cumowniczymi, wyposażone w urządzenia do cumowania jachtów, trapy zejściowe oraz postumenty z przyłączami energetycznymi i wodociągowymi.
Port jachtowy w Darłowie dołączył do sieci portów i przystani Pomorza Zachodniego, połączonych Zachodniopomorskim Szlakiem Żeglarskim. W porcie w Darłowie oddano do użytku nową, funkcjonalną, nowoczesną, a zarazem ładną marinę żeglarską.Trasa Szlaku leży na głównej drodze wodnej prowadzącej ze stolicy Niemiec – Berlina poprzez Bałtyk do Skandynawii. Odległość pomiędzy nimi nie przekracza kilku godzin żeglugi. Umożliwia to bezpieczne, turystyczne żeglowanie nie tylko dla wytrawnych żeglarzy, lecz również dla mniej doświadczonych pasjonatów żeglarstwa, nawet z rodzinami. Właśnie dla tych żeglarzy bardziej dostępne będą porty ze wschodniego wybrzeża. Po odpoczynku w Darłowie łatwiej można płynąc przez Łebę, Władysławowo i dalej do Sopotu i Gdańska. W ramach postoju port zapewnia załogom i pasażerom – przestronne i estetyczne toalety, prysznice, pralnię i inne pomieszczenia socjalne.
Wszyscy żeglarze, którzy odwiedzają port morski Darłowo, mogą również skorzystać z kontenera sanitarnego, umiejscowionego za mostem, po wschodniej stronie portu. W kontenerze mieści się toaleta, prysznic i pomieszczenie rekreacyjne. Można również podłączyć się do energii elektrycznej oraz po uprzednim kontakcie z Zarządem Portu pobrać wodę słodką.
W roku 1963 nakręcono Darłowie film fabularny m.in. z Beatą Tyszkiewicz i Andrzejem Łapickim w rolach głównych. Scenariusz Dramatu psychologicznego „Naprawdę wczoraj” oparty został na powieści „Siedem dalekich rejsów”, Leopolda Tyrmanda. Sensacyjna fabuła jego powieści oparta jest na historii poszukiwania zaginionego tuż po wojnie klejnotu sztuki pomorskiej – srebrnego ołtarza z darłowskiego kościoła mariackiego. Ołtarz ten ostatecznie wykonano w 1623 roku na kaplicy darłowskiego zamku. W filmie wśród nakręconych scen można podziwiać ówczesne Darłowo oraz port rybacki w Darłówku. Leopold Tyrmand wielokrotnie bywał w Darłowie.
Turystyka
Atrakcje turystyczne
Układ starego miasta – średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta.
Rozsuwany most – im. Kapitana Witolda Huberta z wieżą kontrolną to jedyne takiego rodzaju urządzenie na polskim wybrzeżu. Łączy on Darłówko Wschodnie z Zachodnim, ale dostępny tylko dla pieszych i rowerów.
Międzynarodowy Zlot Historycznych Pojazdów Wojskowych – impreza cykliczna w sezonie letnim
Elektrownia wiatrowa – elektrownia wiatrowa liczy obecnie 10 wiatraków (dużych) oraz 5 mniejszych. Obecnie są to jedne z największych wiatraków w Europie, o wysokości 118 m.
Historyczne poniemieckie bunkry obronne służące do zabezpieczenia nabrzeża oraz portu w Darłowie. – Zachowała się większość podziemia oraz cztery działobitnie. Obiekt pochodzi z czasów II wojny światowej (powstał na przełomie lat 1932–1936).
Pomnik Rybaka – Fontanna – zaprojektowany został w roku 1919 przez znanego niemieckiego artystę Wilhelma Grossa. Fundatorami byli Heptenmacherowie. Reliefy znajdujące się na fontannie przedstawiają m.in.: początki miasta (kopanie fosy), rozładunek statku przez robotników, hanzeatycki żaglowiec oraz pastwiska miejskie z wypasanymi na nich gęsiami.
Latarnia Morska – pochodzi z XIX w., wielokrotnie przebudowywana, obecnie wieża ma 22 m wysokości (w Darłówku) i jest to trzecia najniższa co do wysokości latarnia na polskim wybrzeżu (najniższa jest latarnia w Jastarni).
Port – oryginalna zabudowa portu rybackiego z XIX i XX wieku. Awanport w Darłówku Zachodnim – miejsce, w którym podczas II wojny światowej istniała stocznia statków żelbetonowych.
szlak turystyki wodnej rzeka Wieprza – spływ Kępice – Darłowo
Szlak Zabytków Średniowiecza – 104 km. Przebiega przez: Darłowo, Dąbki, Dobiesław, Jeżyce, Słowino, Boleszewo, Krupy, Stary Jarosław, Kowalewice, Barzowice, Cisowo, Dąbki. Na trasie: Zamek Książąt Pomorskich, średniowieczne kościoły, grodziska i zabytki budownictwa wiejskiego.
Szlaki rowerowe
Mała Pętla (7 km) Darłówko Zachodnie ul. Zwycięstwa – Darłowo – ul. Morska – ul. Conrada – Darłówko Wschodnie. Pierwszy szlak, zwany Małą Pętlą ma jedynie 7 kilometrów więc jest doskonały na rozgrzewkę. Obejmuje trasę od Darłówka Zachodniego przez Darłowo do Darłówka Wschodniego. W Darłowie można nieco zboczyć z trasy, by zwiedzić starówkę. Pozostałe szlaki rowerowe nawiązują do szlaków pieszych – Wiatrakowego (39 km długości), Nadmorskiego (37 km) i Cystersów (23 km).
Pętla Szlakiem Cystersów (23 km) Darłowo – Bobolin – Dąbki – Bukowo Morskie (Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z XIII/XIV wieku, styl gotycki) – Pęciszewko – Rusko – Darłowo.Na trasie: Zamek Książąt Pomorskich, średniowieczne kościoły, zabytki budownictwa wiejskiego. Pełny opis całego szlaku dostępny pod adresem: www.ugdarlowo.pl
Duża Pętla Nadmorska (37 km) Darłówko Wsch. (ul. Słowiańska) – Wicie – Jarosławiec – Rusinowo – Barzowice – Drozdowo – Darłowo. Malownicza trasa wiedzie nową drogą tuż za wydmą, na wale przeciwpowodziowym zaczynającą się od tzw. Patelni w Darłówku Wschodnim. Następnie biegnie w lasku nadmorskim, dalej przez mierzeję między morzem a jeziorem Kopań. Przejeżdża się również przez przekop – połączenie jeziora z morzem. Z drogi doskonale widać morze, wiatraki oraz jezioro. Szlak na odcinku z Darłówka Wsch. do Jarosławca jest zamknięty dla ruchu samochodowego, więc można się w czasie przejażdżki rowerowej rozkoszować wspaniałymi widokami i czystym powietrzem, niezmąconą ciszą a biwak zorganizować na dzikiej plaży.
Duża Pętla Wiatrakowa (39 km) Darłowo – Cisowo – Drozdowo – Sulimice – Kowalewice – Stary Jarosław – Krupy – Darłowo. Rozpoczyna się w Darłowie z Zamku Książąt Pomorskich, biegnie przez Cisowo, wzdłuż południowego brzegu jeziora Kopań. Na trasie liczne zabytki, widoki na panoramę nadmorską, pierwszy w Polsce park elektrowni wiatrowych powstały w 1999 roku. Znajdując się na szlaku, warto wstąpić do kościoła w stylu gotyckim w Cisowie (z 1321 roku). We wnętrzu można zobaczyć renesansowe ławy i chór, a także barokową ambonę i ołtarz główny oraz kropielnicę z XIV wieku.
Sport i rekreacja
Kluby sportowe
Uczniowski Klub Sportowy „ORLIK” Darłowo (sekcja piłki nożnej – dzieci kl. 0-6+ szkoły podstawowej)
Yacht Club „Wiking”
KS M&W „Stocznia Darłowo” (męska i kobieca sekcja piłki siatkowej)
Klub Kolarski „Ziemia Darłowska”
Gminne Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe Darłowo
Szkolny Morski Klub Żeglarski „Albatros”
Powiatowe Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe
Darłowski Klub Oyama Karate
Miejski Klub Sportowy „Darłovia Darłowo” (sekcja piłki nożnej)
Pływacki Uczniowski Klub Sportowy „Neon”
Uczniowski Klub Sportowy Ashihara Karate i Ju Jitsu
W Darłowie znajduje się także autoryzowane przedstawicielstwo Ashihara International Karate Organisation (AIKO), Ashihara International Federation (AIF) i Ashihara Karate International (AKI) w Polsce oraz siedziba Polskiej Organizacji Ashihara Karate (POAK) i Komisji Stylowej Ashihara Karate – Polskiej Federacji Sztuk Walki i Sportów Obronnych (KSAK – PFSzWiSO).
Obiekty sportowe
Stadion Miejski (boiska do tenisa i piłki nożnej)
Park wodny Jan
Hala sportowa i kort tenisowy – Ośrodek Róża Wiatrów
Siłownia „FORMA”
Siłownia „Atlas”
Hale Sportowe Zespołu Szkół Morskich przy ul. Chopina 4 i Szpitalnej 1
ośrodek jeździecki (jazda konna)
ORLIK ul. Chopina 4
ORLIK ul. Wyspiańskiego
ORLIK ul. Zwycięstwa
Centrum Sportowe „HERKULES”, ul. Wieniawskiego 10 A – 14 B
Administracja
Darłowo ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Darłowie 15 radnych. Są oni wybierani w 8 okręgach wyborczych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz przy placu Tadeusza Kościuszki. W mieście znajduje się także siedziba wiejskiej gminy Darłowo.
W 2016 r. wykonane wydatki budżetu samorządu Darłowa wynosiły 54,5 mln zł, a dochody budżetu 62,9 mln zł. Zobowiązania samorządu (dług publiczny) według stanu na koniec 2016 r. wynosiły 10,8 mln zł, co stanowiło 17,2% dochodów.
↑Adam T.A.T.HalamskiAdam T.A.T., Contribution à l’étude des renoncules tête d’or (Ranunculus auricomus aggr.) de la Poméranie polonaise. Trois espèces nouvelles des environs de Darłowo et Sławno, „Bulletin de la Societe linnéenne de Lyon”, 93 (7-8), 2024, s. 169-205.
↑EdwardE.BrezaEdwardE., Nazwy wsi i miast wschodniej części Pomorza Zachodniego, „Zeszyty Kulickie” (0), Materiały z konferencji w Kulicach 6–8 listopada 1998, 1999, s. 95, ISSN1508-9207.
↑Polska. Mapa polityczna 1:1250 000. E. Romer i J. Wąsowicz, przed 1939.
↑Arkusz N-33-II Słupsk (Stolp). Mapa Polski i Krajów Ościennych 1:500 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936.
↑Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945–1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 50. ISBN 83-87879-34-7.
↑ abRada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 348.
↑Uchwała Nr XXXIII/232/2012 Rady Miejskiej w Darłowie z dnia 21 grudnia 2012.
↑Statystyka (pol.). Powiatowy Urząd Pracy w Swanie. .
↑Darłowo w liczbach , Polska w liczbach, liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑Zbigniew Mielczarski, Jan Sroka, Marek Żukowski: Ziemia sławieńska. Ilustrowany przewodnik turystyczny. Wydawnictwo Region, 2009, s. 63. ISBN 978-83-7591-044-5.
↑Zbigniew Mielczarski, Jan Sroka, Marek Żukowski: Ziemia sławieńska. Ilustrowany przewodnik turystyczny. Wydawnictwo Region, 2009, s. 62. ISBN 978-83-7591-044-5.
↑Zarządzenie Nr 69/2014 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 4 marca 2014 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2014 r., poz. 1084).
↑Uchwała Nr XLV/444/2002 Rady Miejskiej w Darłowie z dnia 28 czerwca 2002 r. ws. podziału miasta Darłowo na okręgi wyborcze (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2002 r. Nr 52, poz. 1135, zmiana Dz. Urz. 2006 r. Nr 86, poz. 1552, zmiana Dz. Urz. 2010 r. Nr 91, poz. 1663).
↑Uchwała Nr XXXII/294/01 Rady Miejskiej w Darłowie z dnia 27 lutego 2001 r. ws. ustalenia granic osiedli (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2001 r. Nr 13, poz. 264).
↑Uchwała Nr XXV/172/2012 Rady Miejskiej w Darłowie z dnia 25 kwietnia 2012 r. zmieniająca uchwałę (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2012 r., poz. 1183).
↑Uchwała Nr XXXVI/254/2013 Rady Miejskiej w Darłowie z dnia 26 lutego 2013 r. zmieniająca uchwałę (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2013 r., poz. 1279).