Celownik (przypadek)

Wygląd przypnij ukryj

Celownik (łac. dativus) – jeden z przypadków deklinacji, forma używana jako dopełnienie dalsze (Kasia dała Ali prezent) oraz do oznaczania celu pożytku lub szkody (np. dzieci zepsuły mu telewizor – mu nie dotyczy tu bezpośrednio akcji, a jedynie jej skutków). Opisuje głównie dawanie, bądź (w języku polskim) zbliżanie się.

Końcówki

W języku polskim końcówkami celownika są: w rodzaju męskim -owi : królowi, Andrzejowi i współfunkcyjna końcówka -u: bratu, radiu, w rodzaju żeńskim przeważają -i, np. nadziei i -e, np. zmianie.

Końcówkę -emu do wyrazu w liczbie pojedynczej dodajemy do przymiotników i rzeczowników oraz liczebników o odmianie przymiotnikowej i zaimków przymiotnych w rodzaju męskim, np. wesoł-emu, sędzi-emu, drugi-emu, któr-emu.

Szczegóły

Główną funkcją celownika jest oznaczenie dopełnienia dalszego. W zdaniu „daję książkę Ali” wyraz książka jest dopełnieniem bliższym, zaś forma Ali, odpowiadająca na pytanie komu? czemu? jest dopełnieniem dalszym.

Język polski

Niektóre czasowniki łączące się z celownikiem (forma w celowniku wskazana jest pogrubieniem):

• (po)skarżyć się: Poskarżyłem się znajomemu na nieuprzejmego klienta.
• (u)wierzyć: Uwierzyłem reklamie w skuteczność tego proszku.
• sprzeda(wa)ć: Sprzedałam swoją firmę dużej korporacji.
• zwierzyć się / zwierzać się: Zwierzyłem się przyjacielowi ze swoich wątpliwości.
• Inne przykłady: dać, dawać, mówić, dziękować, oddać, oddawać, obiecać, obiecywać, pomagać, pomóc

Przykłady przyimków, z którymi występuje celownik (forma w celowniku wskazana jest pogrubieniem):

• ku: Słońce chyliło się ku zachodowi; ku pamięci
• dzięki: Dzięki niej zrozumiałem, jak potrzebna jest Wikipedia
• wbrew: Wbrew zdrowemu rozsądkowi
• przeciw: Jestem przeciw takiemu stawianiu sprawy.
• na przekór: na przekór krytykom

Inne języki

W językach niemieckim i greckim spełnia także rolę narzędnika (instrumentalis) na zasadzie tzw. synkretyzmu przypadków.

W języku angielskim celownik zlał się z biernikiem, tworząc przypadek zależny (oblique case lub objective case) i różni się od mianownika tylko w odmianie zaimków. Na przykład, zaimek her (oraz analogicznie him i them) stosuje się zarówno w wyrażeniu „daj (komu? czemu?) jej piłkę” – give her a ball, jak i „widzę (kogo? co?) ją” – I see her.

Zobacz też

• deklinacja w języku polskim
• lista przypadków

Przypisy

1. ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 113.
2. ↑ Bańczerowski i in. 1982 ↓, s. 221.
3. ↑ Milewski 1967 ↓, s. 111.
4. ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 147.
5. ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 148.
6. ↑ Onet.wiem, Celownik. . .
7. ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 280–281.
8. ↑ Helbig 2007 ↓, s. 257.
9. ↑ Swan 2015 ↓, s. 402–403.

Bibliografia

• Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
• Jerzy Bańczerowski, Jerzy Pogonowski, Tadeusz Zgółka: Wstęp do językoznawstwa. Poznań: Wydawnictwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 1982.
• Tadeusz Milewski: Językoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
• Gerhard Helbig: Die Deutsche Grammatik. Ein Handbuch fü den Ausländerunterricht. Berlin: Langenscheidt, 2007. ISBN 3-468-49493-9. (niem.).
• Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015. ISBN 978-0-19-442098-3. (ang.).

Kontrola autorytatywna (przypadek):

• GND: 4192476-9
• NKC: ph975694
• LNB: 000326926

Encyklopedia internetowa:

• Britannica: topic/dative-case
• Universalis: datif
• NE.se: dativ
• SNL: dativ
• Catalana: 0095844
• DSDE: dativ