W tym artykule poruszymy kwestię Aleksandryn, która w ostatnich latach zyskała duże znaczenie. Na przestrzeni dziejów Aleksandryn był przedmiotem badań i zainteresowań ekspertów z różnych dziedzin oraz był źródłem debaty i refleksji dla ogółu społeczeństwa. Aby lepiej zrozumieć znaczenie Aleksandryn w obecnym kontekście, przeanalizowane zostaną różne perspektywy i podejścia, które pozwolą nam uzyskać kompleksową wizję tego tematu. Podobnie zbadane zostaną implikacje, jakie badanie Aleksandryn ma w różnych obszarach, takich jak między innymi kultura, polityka, nauka. Celem wyczerpującej analizy jest przedstawienie czytelnikowi szerokiej i aktualnej wizji Aleksandryn, dostarczenie nowych refleksji i wiedzy, które przyczyniają się do wzbogacenia zrozumienia tego zjawiska.
Aleksandryn – forma wierszowa, w której ostatnią akcentowaną sylabą przed średniówką jest sylaba szósta od początku wersu oraz szósta sylaba po średniówce, która jest jednocześnie ostatnią akcentowaną sylabą w wersie.
W wielu miejscach podkreśla się, iż aleksandryn jest heksametrem jambicznym. W oryginalnym francuskim aleksandrynie obostrzenie takie nie występuje. Forma ta jest stosowana w utworach o charakterze heroicznym, np. w epopejach lub tragediach. Wiersz ten był popularny w poezji niemieckiej epoki baroku oraz w nowoczesnej poezji francuskiej.
Nazwa aleksandryn pochodzi prawdopodobnie od francuskiego XII-wiecznego zbioru poematów o Aleksandrze Macedońskim napisanego przez truwera Lamberta le Tort, a kontynuowanego przez Alexandre de Paris[1].
Co do pochodzenia uważa się, że aleksandryn jest to iloczasowy asklepiadej mniejszy, który został w ten sposób zaadaptowany do poezji beziloczasowej jako wiersz sylabiczny.
Aleksandrynem pisane były pieśni heroiczne truwerów, m.in. pieśń o Aleksandrze Macedońskim[2] napisana przez Lamberta le Tort.
W XVII i XVIII wieku odzyskał swą popularność. Amphitryon Moliera napisany jest aleksandrynem. Pisane były nim teksty o tematyce bohaterskiej i podniosłej, np. epos o Henryku IV Henriade złożony z 10 pieśni, którego autorem był Voltaire.
Był używany przez Pierre Corneille’a i Jean Racine’a w ich dramatach. W XIX wieku pojawił się u poetów romantycznych, a później Charles’a Baudelaire’a, np. w Klejnotach (fr. Les Bijoux), oraz u Paula Éluarda, np. w L’Égalité des sexes (Równość płci).
W języku polskim forma ta jest bardzo rzadka ze względu na trudności w uzyskaniu czystego wersu jambicznego oraz w bardzo nienaturalnie po polsku brzmiącym układzie wersowym z akcentowaną ostatnią sylabą. W tłumaczeniach aleksandryn często oddawany jest innym wersem, zwykle trzynastozgłoskowym o mieszanej stopie, tak na przykład przetłumaczył Jan Andrzej Morsztyn zapisanego aleksandrynem Cyda Corneille’a. Podobnie w trzynastozgłoskowcu ujął Tadeusz Lubelski Klejnoty Baudelaire’a.
W poezji angielskiej aleksandryn jest sześciostopowcem jambicznym. Schemat ten bardzo rzadko występuje w długich seriach wersów. Robert Browning napisał nim poemat Fifine at the fair[4]. W szesnastym wieku aleksandryn występował w przeplocie z jambicznym siedmiostopowcem, tworząc tak zwaną Poulter's measure, czyli miarę drobiarzy[5]. Regularnie aleksandryn występuje w strofie spenserowskiej jako jej ostatni wers[6]. Przez analogię bywa stosowany również jako ostatni wers strofy królewskiej. Kombinacją sześciostopowca i siedmiostopowca posłużyła się w swoim najbardziej znanym wierszu wybitna angielska monarchini:
W poezji czeskiej aleksandryn jest wierszem wyrafinowanej liryki i charakteryzuje się dwuznaczną interpretacją stopową, wahającą się między jambicznym sześciostopowcem a daktylicznym czterostopowcem[7]. Czeski aleksandryn służy do tłumaczenia polskiego trzynastozgłoskowca. Aleksandrynem sonety Adama Mickiewicza tłumaczyli Vladimír Holan i Vlasta Dvořáčková. Znanym przykładem zastosowania czeskiego aleksandrynu jest Siódma elegia Jiříego Ortena, znana w Polsce z przekładów między innymi Jacka Balucha i Józefa Waczkowa[8].
Przekład tego fragmentu można odnaleźć w Internecie[9].
Aleksandryn występuje również w poezji rosyjskiej, na przykład w słynnym wierszu Aleksandra Puszkina:
Wiersz ten, z zachowaniem jego formy wersyfikacyjnej, przełożył na język polski jako Dźwignąłem pomnik mój, nie trudem rąk ciosany Julian Tuwim[10].